در این مقاله به بررسی مفهوم ترکه در حقوق، مراحل تحریر ترکه طبق قانون، اشخاصی که می‌توانند درخواست تحریر ترکه نمایند، مهر و موم ترکه، اشخاصی که می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را داشته باشند، قرار مهر و موم ترکه و اجرای آن می‌پردازیم.
ترکه در حقوق به چه معناست؟
ترکه در اصطلاح حقوقی به اموال و دارایی‌های متوفی اطلاق می‌شود که پس از فوت وی به ورثه او می‌رسد. این اموال شامل کلیه‌ی دارایی‌ها، اعم از اموال منقول و اموال غیرمنقول، مطالبات و بدهی‌ها، و حقوق مالی فرد متوفی می‌باشد. ترکه از دو بخش مثبت و منفی تشکیل شده است:
بخش مثبت ترکه: شامل اموالی است که به صورت دارایی و حقوق مالی مثبت برای متوفی باقی مانده است، مانند پول نقد، سهام، ملک و سایر دارایی‌های منقول و غیرمنقول.
بخش منفی ترکه: شامل بدهی‌ها و تعهداتی است که متوفی به دیگران دارد و باید از اموال ترکه پرداخت شود.
تقسیم ترکه پس از تسویه بدهی‌های متوفی انجام می‌شود. اگر متوفی وصیتی داشته باشد، ابتدا وصیت وی تا یک سوم از ترکه اجرا می‌شود و سپس بقیه ترکه طبق قواعد ارث تقسیم می‌گردد. در صورتی که بدهی‌های متوفی بیش از دارایی‌های وی باشد، ترکه فقط به میزان دارایی‌های موجود پاسخگوی بدهی‌ها خواهد بود و وارثان ملزم به پرداخت بدهی‌های باقی‌مانده از اموال شخصی خود نیستند.
منظور از تحریر ترکه چیست؟
تحریر ترکه به فرایندی قانونی اطلاق می‌شود که طی آن، اموال و دارایی‌های متوفی شناسایی، ثبت و فهرست برداری شده و برای تقسیم بین ورثه آماده می‌شود. این فرآیند توسط مقامات قضایی و با حضور وراث یا نمایندگان قانونی آنها و به منظور شفاف‌سازی وضعیت مالی متوفی، حفظ حقوق وارثان و بدهکاران و تسهیل در تقسیم ترکه انجام می‌شود.
مراحل تحریر ترکه در قانون
مراحل تحریر ترکه در قانون احکام وصایا و امور حسبی به شرح زیر است:
ارائه درخواست: یکی از وراث یا اشخاص ذینفع با ارائه دادخواست به دادگاه محل سکونت متوفی، درخواست تحریر ترکه را مطرح می‌کند.
ثبت دادخواست: دادگاه پس از بررسی درخواست، در صورت واجد شرایط بودن، آن را ثبت و به شعبه رسیدگی ارجاع می‌دهد.
تعیین وقت رسیدگی: شعبه رسیدگی، وقت رسیدگی را تعیین و به وراث و اشخاص ذینفع ابلاغ می‌کند.
حضور در جلسه رسیدگی: در جلسه رسیدگی، وراث یا نمایندگان قانونی آنها حضور یافته و مدارک و مستندات مربوط به اموال و دارایی‌های متوفی را ارائه می‌کنند.
شناسایی و فهرست‌برداری اموال: قاضی یا نماینده وی، اموال و دارایی‌های متوفی را شناسایی و در صورت لزوم، از آنها صورت مجلس تهیه می‌کند.
تعیین متصدی ترکه: در صورتی که ترکه دارای اموال قابل فاسد شدن یا نیاز به مراقبت داشته باشد، قاضی فردی را به عنوان متصدی ترکه تعیین می‌کند.
ارائه گزارش: متصدی ترکه موظف است در مواعد مقرر، گزارش اقدامات خود را به دادگاه ارائه کند.
تقسیم ترکه: پس از اتمام این مراحل، دادگاه با توجه به سهم هر یک از وراث، نسبت به تقسیم ترکه اقدام می‌کند.
در صورتی که همه وارثان بر سر تقسیم ترکه توافق داشته باشند، نیازی به تحریر ترکه نخواهد بود. اگر وارثان یا ذینفعان به هر دلیلی به تحریر ترکه اعتراض داشته باشند، می‌توانند اعتراض خود را به دادگاه ارائه دهند تا مورد بررسی قرار گیرد. همچنین انجام تحریر به معنای پرداخت فوری بدهی‌ها نیست؛ بلکه ابتدا فهرست اموال و بدهی‌ها تهیه شده و سپس مطابق با مقررات قانونی بدهی‌ها تسویه و اموال باقی‌مانده تقسیم می‌شوند.
چه اشخاصی می‌توانند درخواست تحریر ترکه نمایند
در حقوق ایران، چند گروه از افراد می‌توانند درخواست تحریر ترکه کنند. این افراد عبارتند از:
وارثان متوفی: هر یک از وارثان می‌توانند به تنهایی یا به صورت جمعی درخواست تحریر ترکه را به دادگاه ارائه دهند. این درخواست معمولا زمانی ارائه می‌شود که اختلافی در میان وارثان وجود دارد یا یکی از وارثان می‌خواهد وضعیت اموال و بدهی‌های متوفی روشن شود.
وصی منصوب از سوی متوفی: در صورتی که متوفی در وصیت‌نامه خود وصی تعیین کرده باشد، وصی نیز می‌تواند درخواست تحریر ترکه را به دادگاه بدهد. وظیفه وصی، اجرای وصایای متوفی و مدیریت ترکه تا زمان تقسیم نهایی آن است.
طلبکاران متوفی: طلبکارانی که از متوفی طلب دارند، می‌توانند برای حفظ حقوق خود و اطمینان از پرداخت بدهی‌ها، درخواست تحریر ترکه کنند. این اقدام به طلبکاران کمک می‌کند تا از وضعیت مالی متوفی مطلع شوند و از تضییع حقوق خود جلوگیری کنند.
نماینده قانونی هر یک از افراد فوق: نماینده قانونی یا وکیل هر یک از افراد مذکور نیز می‌تواند به نمایندگی از موکل خود درخواست تحریر را به دادگاه ارائه دهد.
غیر رشید یا محجور تحت سرپرستی: اصطلاحات “غیر رشید” و “محجور” به افرادی اطلاق می‌شود که به دلیل عدم توانایی در اداره امور خود نیاز به سرپرستی و حمایت قانونی دارند. این افراد تحت حمایت و سرپرستی قانونی قرار می‌گیرند تا حقوق و منافعشان حفظ شود. این سرپرست می‌تواند درخواست تحریر ترکه ثبت کند.
درخواست تحریر به دادگاه کمک می‌کند تا با شفافیت و دقت بیشتری وضعیت مالی متوفی را بررسی و تصمیمات لازم را برای تسویه بدهی‌ها و تقسیم اموال اتخاذ کند.
مهر و موم ترکه به چه معناست؟
مهر و موم ترکه به اقدامی اطلاق می‌شود که به موجب آن، اموال و دارایی‌های متوفی تا زمان تحریر ترکه، توسط مقامات قضایی یا به دستور آنها، پلمپ و مسدود می‌شود. هدف اصلی از این فرآیند جلوگیری از هرگونه دستبرد، تصرف یا سوء استفاده از اموال متوفی تا زمان مشخص شدن وضعیت حقوقی و قانونی آنها است. این اقدام به حفظ حقوق وارثان و ذینفعان کمک می‌کند و اطمینان می‌دهد که اموال به درستی بین وارثان تقسیم شود.
مهر و موم ترکه معمولا در مواردی ضروری است که میان وارثان اختلاف وجود دارد یا احتمال دستبرد و تصرف غیرمجاز در اموال متوفی پیش بینی می شود. در این بین دادگاه نقش نظارتی و حفاظتی دارد و تضمین می‌کند که مهر و موم به درستی انجام شده و از اموال متوفی محافظت می‌شود. پس از تعیین تکلیف نهایی ترکه، مثلا پس از تعیین ورثه، تسویه بدهی‌ها و انجام تحریر ترکه، مهر و موم توسط دادگاه برداشته می‌شود و اموال برای تقسیم بین ورثه آماده می‌گردد.
چه اشخاصی می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را داشته باشند
طبق قانون، وراث متوفی، وصی یا نماینده قانونی وی، غیر رشید یا محجور تحت سرپرستی، بستانکاران متوفی و نمایندگان قانونی این افراد می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را داشته باشند و در واقع همان اشخاصی که اجازه قانونی درخواست تحریر ترکه را دارند، می‌توانند درخواست مهر و موم را نیز ثبت کنند.
قرار مهر و موم ترکه و اجرای آن
قرار مهر و موم ترکه و اجرای آن یک فرآیند قانونی است که به منظور حفظ و حراست از اموال متوفی تا زمان تعیین تکلیف نهایی آنها توسط دادگاه انجام می‌شود. در این فرآیند، دادگاه دستور مهر و موم اموال متوفی را صادر کرده و مأموران دادگاه اقدام به مهر و موم این اموال می‌کنند تا از هرگونه دستبرد، تصرف یا سوءاستفاده جلوگیری شود. این اقدام به حفظ حقوق وارثان و سایر ذینفعان کمک می‌کند.
مهر و موم ترکه از حقوق ورثه و سایر ذینفعان حفاظت کرده و مانع از هرگونه سوءاستفاده از اموال متوفی می‌شود. این فرآیند به شفافیت در مدیریت اموال متوفی کمک می‌کند و اطمینان می‌دهد که اموال به صورت عادلانه و قانونی بین ورثه تقسیم شود. همچنین با مهر و موم ترکه، از بروز اختلافات بین ورثه و ذینفعان جلوگیری می‌شود و فرآیند تقسیم اموال به صورت قانونی و منظم انجام می‌گیرد.
سخن پایانی
در نهایت باید یادآوری کرد که مهر و موم و تحریر ترکه اقدام‌های حفاظتی و قانونی‌اند که به منظور حفظ و حفاظت از اموال و دارایی‌های متوفی تا زمان تعیین تکلیف نهایی آنها توسط دادگاه انجام می‌شوند. این فرآیندها به حفظ حقوق وراث و ذینفعان، شفافیت در مدیریت اموال و جلوگیری از بروز اختلافات کمک می‌کنند. درخواست مهر و موم و توسط وراث، وصی، طلبکاران یا نمایندگان قانونی آنها می‌تواند به دادگاه ارائه شود تا از حقوق و منافع قانونی افراد حفاظت شود.
