در سال ۱۴۰۳، قوه قضائیه با اعلام رشد ۳۳ درصدی، نرخ دیه را به شکل قابل توجهی تغییر داد. این تغییرات، علاوه بر تأثیری که بر بهای جبران آسیب در ماه‌های حرام و غیرحرام داشت، به طور مستقیم بر تصمیم‌گیری‌های شورای عالی بیمه نیز اثر گذاشت. در ادامه، تأثیر این تغییرات در میزان نرخ دیه ۱۴۰۳ را به‌طور دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.
دیه چیست؟
دیه یا خون بها یکی از احکام فقه اسلامی می‌باشد که به معنای مبلغ یا مالی است که در ازای کشتن یک فرد یا آسیب‌زدن به او، به فرد آسیب دیده یا خانواده‌اش پرداخت می‌شود.
نرخ دیه چگونه محاسبه می‌شود؟
مبلغ خون‌بهای کامل انسان هر سال با توجه به نرخ تورم توسط رئیس قوه قضائیه تعیین و اعلام می‌شود. این میزان هر سال تغییر می‌کند و نرخ تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی نیز در این تعیین مؤثر است.
پس از اعلام میزان بهای جبران خسارت، مجرمان موظف به پرداخت آن مطابق با مبلغ جدید هستند. همچنین، اگر جرمی در سال‌های گذشته رخ داده باشد و پرونده هنوز در حال بررسی باشد، مجرم باید خون‌بها را به نرخ روز پرداخت کند.
انواع دیه و قوانین آن‌ها
1. جراحات: به آسیب‌هایی اشاره دارد که در نتیجه ارتکاب جرم به سر، صورت، یا اعضای بدن فرد وارد می‌شود. این صدمات که می‌توانند شامل انواع زخم‌ها مانند حرصه و متلاحمه باشند مستقیماً از عمل مجرمانه ناشی می‌شوند. بنابراین، میزان بهای جبران آسیب بر اساس نوع و شدت جراحات، طبق قوانین تعیین می‌گردد.
۲. قتل: مبلغی است که به‌عنوان جبران خسارت به خانواده مقتول پرداخت می‌شود اگر فردی عمداً یا غیرعمدی مرتکب قتل شود. خون‌بهای کامل انسان در سال، ۹۰۰ میلیون تومان تعیین شده و در ماه‌های حرام، یک‌سوم بیشتر است. در قتل عمد، پرداخت بهای جبران می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای قصاص با توافق اولیای دم در نظر گرفته شود.
۳. منافع اعضا: زمانی‌که فردی به‌دلیل ارتکاب جرم، عملکرد یک عضو بدن را مختل کند بدون اینکه خود عضو آسیب ببیند. مثلاً اگر شنوایی از بین برود در این صورت، فرد مجرم باید بر اساس نرخ‌های تعیین‌شده و قوانین جزایی اسلامی غرامت بپردازد.
۴. اعضای بدن: زمانی پرداخت می‌شود که یکی از اعضای بدن در اثر جنایت آسیب ببیند. قانون برای هر عضو بدن، مبلغ مشخصی به عنوان جبران بهای آسیب تعیین کرده است. اگر عضوی بهای جبران معین نداشته باشد مبلغ آن از طریق ارش تعیین می‌شود.
۵. خطای محض: زمانی رخ می‌دهد که فرد بدون نیت آسیب‌رساندن، به‌طور غیرعمدی باعث صدمه یا خسارت شود. مثلاً تیراندازی به قصد شکار که به اشتباه به فردی برخورد کند.
۶. شبه عمد: به جنایتی گفته می‌شود که فرد عاقل و بالغ، با قصد انجام عملی، ولی بدون قصد آسیب رساندن، موجب صدمه شود. مثلاً معلمی که به تنبیه دانش‌آموز اقدام می‌کند و در نتیجه، دست دانش‌آموز آسیب می‌بیند. این نوع جنایت را شبه‌خطا یا عمد شبیه خطا نیز می‌نامند
مقایسه نرخ دیه در سال 1403 و سال‌های گذشته
جدول زیر مبالغ خون‌بها از سال 1390 تا 1403 را نشان می‌دهد:
نرخ دیه ۱۴۰۳ در ماه‌های حرام چقدر است؟
نرخ خون‌بهای کامل در ماه‌های حرام که شامل محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه است بالاتر از ماه‌های عادی می‌باشد. محاسبه خون‌بها در این ماه‌ها به صورت کامل به علاوه یک سوم آن است.
نکته: اگر فرد در ماه عادی دچار آسیب شود و در ماه حرام فوت کند خون‌بهای او بر اساس نرخ ماه عادی محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه نرخ دیه ۱۴۰۳
دادگاه‌ها معمولاً بهای جبران آسیب را به صورت درصدی از دیه کامل انسان محاسبه می‌کنند. برای محاسبه نرخ خون‌بهای کامل در سال 1403، کافی است درصد مورد نظر را در دیه کامل ضرب کنید.
نرخ دیه مرد
در سال 1403، دیه کامل مرد در ماه‌های عادی به مبلغ 1 میلیارد و 200 میلیون تومان و در ماه‌های حرام به مبلغ 1 میلیارد و 600 میلیون تومان تعیین شده است.
نرخ دیه زن
قانون نرخ کامل خون‌بهای زنان، با مخالفت‌هایی مواجه است. بر اساس این قانون، اگر زن و مرد در اعضا و منافع یکسان باشند و میزان بهای جبران آسیب تعیین شده کمتر از یک سوم کامل آن باشد، دیه کامل زن و مرد برابر محسوب می‌شود. بنابراین، در سال 1403، میزان دیه زنان نصف مردان می‌باشد. این مبلغ در ماه‌های عادی معادل ۶۰۰ میلیون تومان و در ماه‌های حرام ۸۰۰ میلیون تومان تعیین شده است.
نرخ دیه جنین
مبلغی که باید بابت سقط جنین پرداخت شود به ویژگی‌های جنین بستگی دارد. بر اساس نرخ دیه ۱۴۰۳، میزان این مبلغ به شرح زیر می‌باشد:
جنین ۲ هفته‌ای معادل ۲۴ میلیون تومان |
جنین ۱ ماهه معادل ۴۸ میلیون تومان |
جنین ۸ هفته‌ای معادل ۷۲ میلیون تومان |
جنین ۱۲ هفته‌ای معادل ۹۶ میلیون تومان |
جنین ۱۶ هفته‌ای قبل از دمیدن روح معادل ۱۲۰ میلیون تومان |
جنین ۱۶ هفته‌ای مونث بعد از دمیدن روح معادل ۶۰۰ میلیون تومان |
جنین ۱۶ هفته‌ای مذکر بعد از دمیدن روح معادل ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان |
جنین ۱۶ هفته‌ای بدون تعیین جنسیت بعد از دمیدن روح معادل ۹۰۰ میلیون تومان |
نرخ دیه سرنشینان در بیمه شخص ثالث
شرکت‌های بیمه بر اساس تعداد سرنشینان ثبت شده در کارت خودرو، مبلغ غرامت را پرداخت می‌کنند. اگر تعداد سرنشینان حادثه‌دیده بیشتر از تعداد ذکر شده در کارت خودرو باشد بیمه تنها تا سقف تعهد خود، خسارت را پوشش می‌دهد. در این موارد، مابقی خسارت توسط صندوق تأمین خسارات بدنی بیمه مرکزی پرداخت می‌شود.
بیمه شخص ثالث به‌طور پایه خسارت‌های جانی راننده مقصر را شامل نمی‌شود. برای پوشش این خسارت‌ها باید بیمه حوادث راننده نیز تهیه شود. این بیمه تنها زمانی معتبر است که راننده در حالت طبیعی، دارای گواهینامه معتبر و مالک واقعی خودرو باشد.
محاسبه انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به سر و صورت
در سال ۱۴۰۳، درصد بهای جبران جراحت‌های وارد شده به سر و صورت به شرح زیر است:
محاسبه انواع دیه و ارش جراحت‌های وارد شده به بدن
در سال ۱۴۰۳، درصد بهای جبران جراحت‌های وارد شده به بدن به شرح زیر است:
