اعسار در لغت به معنای تنگدستی و ناتوانی است. در حقوق نیز به وضعیت شخص غیر تاجری گفته می‌شود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی، قدرت پرداخت دیون (بدهی‌ها) یا هزینه دادرسی خود را نداشته باشد. اعسار معادل کلمه فقهی افلاس است.
به بیان بهتر، اعسار به حالتی گفته می‌شود که شخص بدهکار نتواند بدهی خود را پرداخت کند. اعسار می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله بیکاری، بیماری، تغییر شرایط اقتصادی و غیره ایجاد شود. در حقوق ایران، اعسار دو نوع است: اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از پرداخت محکوم‌به. در این مقاله به تفاوت، شرایط و نتایج هر دو نوع اعسار پرداخته خواهد شد.
انواع اعسار چیست؟
اعسار را می‌توان از دو جهت تقسیم‌بندی کرد:
- از حیث موضوع
- اعسار از هزینه دادرسی
- اعسار از پرداخت محکوم‌به
- از حیث سبب
- اعسار دائمی
- اعسار عارضی
در ادامه سعی می‌کنین درباره انواع اعسار و اثبات و شرایط آن توضیح دهیم.
اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
اعسار از هزینه دادرسی به معنای عدم توانایی شخص در پرداخت هزینه‌های لازم برای رفع دعوای خود یا دفاع از خود در دادگاه است.
اثبات اعسار از هزینه دادرسی با کیست؟
اثبات اعسار از هزینه دادرسی چگونه است؟ باید شخص مورد نظر با تقدیم گواهینامه‌ای که توسط سازمان تأمین اجتماعی یا سازمان بهزیستی صادر شده است، نشان دهد که در زیر خط فقر قرار دارد و قادر به پرداخت هزینه‌های دادرسی نیست.
در صورت پذیرش اعسار توسط دادگاه، شخص مشمول قانون حمایت از مستمندان قضایی محسوب می‌شود و می‌تواند به صورت رایگان یا با هزینه کمتر از حق الوکاله عادی، از خدمات وکالت، خبرگی، ترجمه و غیره استفاده کند.
نتایج صدور حکم پذیرش اعسار از هزینه دادرسی
نتایج صدور حکم پذیرش اعسار از هزینه دادرسی عبارتند از: تأمین هزینه‌های دادرسی توسط دولت، عدم قابل تجدیدنظر بودن حکم پذیرش اعسار، عدم قابل استیناف بودن حکم رد یا پذیرش دعوای اصلی، عدم قابل تجدیدنظر بودن حکم رد یا پذیرش دعوای اصلی. دادگاه صالح به رسیدگی دعوی اعسار از هزینه دادرسی، دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای اصلی است.
اعسار از پرداخت محکوم‌به چیست؟
اعسار از پرداخت محکوم‌به به معنای عدم توانایی شخص در پرداخت بدهی‌ای است که به واسطه حکم قضایی یا سند قابل اجراء به آن محکوم شده است.
اثبات اعسار از پرداخت محکوم‌به با کیست؟
مانند مراحل اثبات اعسار از هزینه دادرسی، شخص مورد نظر باید با تقدیم گواهینامه‌ای که توسط سازمان تأمین اجتماعی یا سازمان بهزيستي صادر شده است، نشان دهد که در زیر خط فقر قرار دارد و قادر به پرداخت بدهی خود نیست.
در صورت پذیرش اعسار توسط دادگاه، شخص مشمول قانون حمایت از معسرین قضایی محسوب می‌شود و می‌تواند از تسهیلاتی مانند تأخیر در اجرای حکم، تقسیط بدهی، تخفیف بدهی، عفو بدهی و غیره بهره‌مند شود.
نتایج صدور حکم پذیرش اعسار از پرداخت محکوم‌به
نتایج صدور حکم پذیرش اعسار از پرداخت محکوم‌به عبارتند از: تأمین هزینه‌های دادرسی توسط دولت، عدم قابل تجدیدنظر بودن حکم پذیرش اعسار، عدم قابل استیناف بودن حکم رد یا پذیرش دعوای اصلی، عدم قابل تجدیدنظر بودن حکم رد یا پذیرش دعوای اصلی. دادگاه صالح به رسیدگی دعوی اعسار از محکوم‌به، دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای اصلی است.
دادگاه صالح در رسیدگی به دعوی اعسار از هزینه دادرسی
دادگاه صالح به رسیدگی دعوی اعسار از هزینه دادرسی، دادگاهی است که دعوی اصلی در آن مطرح است. به عنوان مثال، اگر دعوی اصلی در دادگاه عمومی مطرح باشد، دعوی اعسار از هزینه دادرسی نیز در همان دادگاه عمومی رسیدگی می‌شود.
دادگاه صالح در رسیدگی به دعوی اعسار از پرداخت محکوم‌به
دادگاه صالح به رسیدگی دعوی اعسار از پرداخت محکوم‌به، دادگاهی است که حکم محکوم‌به را صادر کرده است. به عنوان مثال، اگر حکم محکوم‌به توسط دادگاه عمومی صادر شده باشد، دعوی اعسار از پرداخت محکوم‌به نیز در همان دادگاه عمومی رسیدگی می‌شود.
دادگاه صالح در رسیدگی به دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
دادگاه صالح در رسیدگی به دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، دادگاهی است که دعوی اصلی در آن مطرح است. به عنوان مثال، اگر دعوی اصلی در دادگاه عمومی مطرح باشد، دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نیز در همان دادگاه عمومی رسیدگی می‌شود.
بنابراین، اگر دعوی اصلی در دادگاه بدوی مطرح باشد، دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نیز در همان دادگاه بدوی رسیدگی می‌شود. در صورتی که دعوی اصلی به دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور ارجاع شود، دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نیز به همان دادگاه ارجاع می‌شود.
اعسار دائمی چیست؟
اعسار دائمی به وضعیت شخصی گفته می‌شود که به دلیل فقر و تنگدستی مزمن، قادر به تأمین هزینه‌های زندگی خود و پرداخت دیون خود نیست. این وضعیت معمولاً ناشی از عواملی مانند:
- بیماری
- معلولیت
- بیکاری
- طلاق
- از دست دادن سرپرست خانواده
- وراثت اموالی که به دلیل هزینه‌های نگهداری و تعمیرات، قادر به تأمین هزینه‌های زندگی نیست
در اعسار دائمی، وضعیت معسر به گونه‌ای است که امکان بهبود آن در آینده وجود ندارد. به همین دلیل، دادگاه در صدور حکم اعسار دائمی، شرایط معسر را به صورت دقیق بررسی می‌کند تا از صدور حکمی که منجر به ظلم به طلبکار می‌شود، جلوگیری کند.
اثبات اعسار دائمی
برای اثبات اعسار دائمی، مدعی اعسار باید مدارک و مستندات لازم را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- گواهی اشتغال به کار یا عدم اشتغال به کار
- گواهی عدم تمکن مالی
- گواهی حصر وراثت
- لیست اموال و دارایی‌ها
- شهادت شهود
در صورتی که دادگاه مدارک ارائه شده را کافی تشخیص دهد، حکم به اعسار دائمی مدعی اعسار صادر می‌کند.
آثار صدور حکم اعسار دائمی
در صورتی که دادگاه حکم به اعسار دائمی صادر کند، محکوم‌علیه از پرداخت کل محکوم‌به یا بخشی از آن معاف می‌شود. همچنین، محکوم‌علیه از پرداخت هزینه‌های دادرسی نیز معاف می‌شود.
اعسار عارضی چیست؟
برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
اعسار عارضی چیست؟
اعسار عارضی به وضعیت شخصی گفته می‌شود که به دلیل حوادث غیر مترقبه مانند بیماری، تصادف، بیکاری و غیره، قادر به تأمین هزینه‌های زندگی خود و پرداخت دیون خود نیست. این وضعیت معمولاً ناشی از عواملی مانند:
- بیماری
- تصادف
- بیکاری
- از دست دادن شغل
- از دست دادن سرپرست خانواده
- حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و غیره
در اعسار عارضی، وضعیت معسر به گونه‌ای است که امکان بهبود آن در آینده وجود دارد. به همین دلیل، دادگاه در صدور حکم اعسار عارضی، شرایط معسر را به صورت دقیق بررسی می‌کند تا از صدور حکمی که منجر به ظلم به طلبکار می‌شود، جلوگیری کند.
اثبات اعسار عارضی
برای اثبات اعسار عارضی، مدعی اعسار باید مدارک و مستندات لازم را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- گواهی اشتغال به کار یا عدم اشتغال به کار
- گواهی عدم تمکن مالی
- گواهی حصر وراثت
- لیست اموال و دارایی‌ها
- شهادت شهود
در صورتی که دادگاه مدارک ارائه شده را کافی تشخیص دهد، حکم به اعسار عارضی مدعی اعسار صادر می‌کند.
آثار صدور حکم اعسار عارضی
در صورتی که دادگاه حکم به اعسار عارضی صادر کند، محکوم‌علیه از پرداخت کل محکوم‌به یا بخشی از آن برای مدت مشخصی معاف می‌شود. همچنین، محکوم‌علیه از پرداخت هزینه‌های دادرسی نیز معاف می‌شود.
تفاوت اعسار عارضی و دائمی
تفاوت اصلی اعسار عارضی و دائمی در این است که در اعسار عارضی، وضعیت معسر به دلیل حوادث غیر مترقبه مانند بیماری، تصادف، بیکاری و غیره، ایجاد شده است و امکان بهبود آن در آینده وجود دارد، اما در اعسار دائمی، وضعیت معسر به گونه‌ای است که امکان بهبود آن در آینده وجود ندارد.
به عنوان مثال، فردی که به دلیل تصادف و از دست دادن شغل، قادر به تأمین هزینه‌های زندگی خود نیست، دچار اعسار عارضی شده است. اما فردی که به دلیل بیماری مزمن قادر به کار کردن نیست، دچار اعسار دائمی شده است.
