آیا مرد میتواند مانع کارکردن زن شود؟ یا به طریق دیگر آیا شوهر میتواند مانع کار کردن همسر خود شود؟ این سؤال برای خیلی‌ها تعجب برانگیز است، در واقع قانون برای این سوال پاسخ مشخصی دارد: گاهی اوقات بله و گاهی اوقات هم خیر. به طور کلی شوهر در شرایط خاصی می تواند مانع کار کردن همسر خود شود، مثلاً وقتی شغل زن به خانواده آسیب می‌زند، با شأن اجتماعی‌اش ناسازگار است یا باعث لطمه به اعتبار همسر می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با قانون منع اشتغال زوجه توسط همسر، با ما همراه باشید.
آیا از نظر قانون زوجه میتواند پس از ازدواج مشغول به کار شود؟
اصل بر این است که بله. قانون اساسی ایران در اصل ۲۸ به صراحت بیان می‌کند که هر فرد – چه زن چه مرد – حق انتخاب شغل را دارد، مشروط بر اینکه آن شغل با اسلام، مصالح عمومی یا حقوق دیگران در تضاد نباشد. یعنی به‌صورت کلی، زن حق اشتغال دارد. همچنین ماده ۹ قانون کار، تبعیض جنسیتی را در حوزه اشتغال ممنوع کرده و بر حق برابر زن و مرد برای دستیابی به مشاغل تأکید دارد. بنابراین در چارچوب قوانین مادر، هیچ چیزی مانع از اشتغال زوجه نمی‌شود.
آیا زوج میتواند مانع اشتغال همسر خود شود؟
ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی می‌گویید: «شوهر میتواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد، منع کند.» توجه کنید، قانون‌گذار صحبت از حق مطلق منع اشتغال نکرده است، بلکه سه شرط بسیار خاص برای این منع در نظر گرفته:
۱. مغایرت شغل زن با مصالح خانوادگی؛
۲. مغایرت شغل با حیثیت زن؛
۳. مغایرت شغل با حیثیت مرد.
یعنی اگر هیچ‌کدام از این سه مورد صدق نکند، امکان منع اشتغال زوجه توسط همسر وجود ندارد. این بسیار مهم است، چون بعضی‌ها به اشتباه فکر می‌کنند با ازدواج، اختیار تمام و کمالی بر زندگی شغلی همسر پیدا می‌کنند.
مراحل قانونی “منع اشتغال زوجه”
بر اساس ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی، حق منع اشتغال زوجه یک حق مطلق نیست و مرد نمی‌تواند به طور دلخواه و بدون دلیل، همسر خود را از کار کردن منع کند. این حق تنها زمانی به مرد تعلق می‌گیرد که شغل زن با حیثیت و شئونات خانوادگی یا مصالح خانوادگی منافات داشته باشد. مراحل قانونی برای اعمال این حق به شرح زیر است:
اثبات منافات شغل یا مصالح خانوادگی: اولین و مهم‌ترین گام، اثبات این ادعا در دادگاه است. مرد باید مدارک و شواهدی را ارائه دهد که نشان دهد شغل همسرش به اعتبار و آبروی خانواده آسیب می‌زند (منافی شئونات خانوادگی) یا به مصالح و منافع خانواده، مانند تربیت فرزندان، لطمه وارد می‌کند (منافی مصالح خانوادگی).
مغایرت با حیثیت زن
مغایرت با حیثیت زن موردی است که خیلی به محیط اجتماعی بستگی دارد. اگر شغلی در جامعه خاصی ناپسند تلقی شود یا شأن اجتماعی زن را زیر سؤال ببرد، قاضی با منع آن موافقت می‌کند. برای مثال اگر زن در محیطی مشغول به کار باشد که به شدت مورد انتقاد عمومی قرار دارد، این موضوع میتواند زمینه‌ای برای ممنوعیت باشد.
مغایرت با حیثیت مرد؛ شرایط منع اشتغال زوجه توسط همسر
اگر شغل زن به گونه‌ای باشد که موقعیت اجتماعی یا شغلی مرد را خدشه‌دار کند – مثلاً مرد یک استاد دانشگاه است و زن در محیطی پر از حاشیه مشغول به فعالیت است که باعث بی‌اعتباری اجتماعی او می‌شود – این امکان برای مرد وجود دارد که درخواست منع اشتغال دهد.
مراجعه به دادگاه خانواده: مرد برای اعمال حق خود، باید به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست “منع اشتغال زوجه” را مطرح کند. در این دادخواست، دلایل خود را به طور کامل و مستند شرح می‌دهد.
برگزاری جلسه دادرسی: پس از ثبت دادخواست، دادگاه جلسه دادرسی را تشکیل می‌دهد و اظهارات هر دو طرف (زن و مرد) را می‌شنود. زن نیز حق دارد از خود دفاع کرده و دلایل بی‌اساس بودن ادعای مرد را ارائه دهد.
صدور رأی دادگاه: پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین، قاضی رأی خود را صادر می‌کند. اگر دادگاه دلایل مرد را کافی و موجه تشخیص دهد، حکم به منع اشتغال زوجه صادر خواهد کرد. در غیر این صورت، دادخواست مرد رد می‌شود. رأی دادگاه قطعی است و زن موظف به اجرای آن است.
آیا زن میتواند به حکم منع حق اشتغال خود اعتراض کند؟
قطعاً. اگر دادگاه رأی به منع اشتغال بدهد، زن این حق را دارد که ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، به رأی صادرشده اعتراض کند. این اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان رسیدگی می‌شود. در بسیاری از موارد آرای اولیه به دلیل نبود شواهد کافی یا تفسیر اشتباه قانون، در مرحله تجدیدنظر نقض شده‌اند.
یکی از آرای جالب در این زمینه مربوط به دادگاه تجدیدنظر استان فارس در سال ۱۴۰۱ بود؛ مرد ادعا کرده بود که اشتغال زن به عنوان مدرس دانشگاه باعث لطمه به جایگاه اجتماعی او می‌شود. اما دادگاه تشخیص داد این ادعا فاقد مبنای واقعی است و نه تنها حیثیت مرد حفظ شده، بلکه زن نیز در شغلی شریف و علمی فعالیت دارد. بدین ترتیب حکم اولیه نقض شد.
مرجع صالح به رسیدگی در خصوص منع اشتغال زن
مرجع رسیدگی به این موضوع، دادگاه خانواده است. مرد باید دادخواست رسمی را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند و مدارک و دلایل خود را ارائه دهد. دادگاه سپس با دعوت از طرفین، بررسی دلایل، شهادت شهود، استعلام از مراکز رسمی و حتی در صورت لزوم معاینه روان‌شناسی خانوادگی، به صدور حکم اقدام می‌کند.
شرط ضمن عقد چه تاثیری دارد؟
نکته بسیار مهمی که بسیاری از زنان به آن توجه نمی‌کنند، ثبت شرط اشتغال در عقدنامه است. اگر زوجه در هنگام عقد ازدواج شرط کرده باشد که اجازه اشتغال دارد، مرد دیگر به‌راحتی نمی‌تواند مانع او شود. حتی اگر یکی از شرایط ماده ۱۱۱۷ را مطرح کند، باید با مدارک قوی و دلیل‌های مشخص این ادعا را اثبات کند.
حق و حقوق زن در قبال منع اشتغال چیست؟
درست است که قانون به مرد حق منع اشتغال را داده، اما این به معنای نادیده گرفتن حقوق زن نیست. قانون‌گذار و رویه قضایی برای حفظ حقوق زن در برابر این حکم تدابیری اندیشیده‌اند:
شرط ضمن عقد: زن میتواند هنگام عقد نکاح، شرط “حق اشتغال” را به صورت شرط ضمن عقد درآورد. در این صورت، مرد دیگر حق منع اشتغال را نخواهد داشت، مگر اینکه بتواند در دادگاه ثابت کند که شغل زن به مصالح خانوادگی ضرر جبران‌ناپذیری می‌رساند. این شرط به زن امنیت حقوقی بیشتری می‌دهد.
دریافت نفقه: حق نفقه زن، حتی پس از صدور حکم “منع اشتغال” به قوت خود باقی است. مرد موظف است تمام هزینه‌های زندگی همسر خود را تأمین کند. اگر مرد پس از صدور حکم، از پرداخت نفقه خودداری کند، زن میتواند با مراجعه به دادگاه، دادخواست “نفقه” را مطرح کند.
حق طلاق (وکالت در طلاق): اگر منع اشتغال زن باعث عسر و حرج (سختی و مشقت) او شود، مثلاً اگر زن تنها منبع درآمد خانواده یا خودش باشد، میتواند از دادگاه درخواست طلاق کند. این درخواست بر اساس بند ۱۱ شروط ضمن عقد نکاح (حق وکالت در طلاق) یا ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی (عسر و حرج) قابل طرح است.
مطالبه حقوق مالی: در صورت طلاق، زن میتواند علاوه بر مهریه، نفقه معوقه، اجرت‌المثل ایام زوجیت و نصف دارایی مرد (در صورت وجود شرط در عقد) را مطالبه کند.
تکلیف قراردادها و تعهدات کاری پس از منع به اشتغال زن چه می‌شود؟
اگر دادگاه رأی به منع اشتغال زوجه صادر کند، این حکم بر روابط کاری و قراردادهای زن با کارفرمای او تأثیر می‌گذارد.
فسخ قرارداد کار: پس از صدور حکم دادگاه، زن موظف است به کار خود پایان دهد. این پایان کار به معنای فسخ قرارداد کار است. بسته به شرایط قرارداد و قوانین کار، زن ممکن است مشمول دریافت حقوق و مزایای پایان کار خود باشد. کارفرما نیز باید با توجه به حکم دادگاه، قرارداد را فسخ کند.
عواقب حقوقی: اگر زن با وجود حکم دادگاه به کار خود ادامه دهد، این اقدام ممکن است از نظر حقوقی به عنوان “نشوز” (تمکین نکردن از شوهر) تلقی شود. در این صورت، مرد میتواند از دادگاه درخواست عدم پرداخت نفقه را داشته باشد.
تعهدات مالی: اگر زن به دلیل شغل خود تعهدات مالی یا قراردادهای با اشخاص ثالث داشته باشد، موظف به حل و فصل آن‌ها است. فسخ قرارداد کار به دلیل حکم دادگاه، زن را از مسئولیت‌های مالی و حقوقی خود در قبال اشخاص ثالث بری نمی‌کند.
در نهایت، موضوع منع اشتغال زوجه یک مسئله پیچیده در حقوق خانواده ایران است. برای هر دو طرف، مشورت با یک وکیل متخصص در امور خانواده برای درک کامل حقوق و وظایف و طی کردن مراحل قانونی به درستی، اکیداً توصیه می‌شود.
جمع‌بندی؛ قانون یا کنترل؟
بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ اشتغال زنان در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۸.۴ درصد بوده است. این عدد نشان می‌دهد که با وجود همه چالش‌ها، بخش بزرگی از زنان ایرانی در بازار کار حضور دارند. از سوی دیگر طبق گزارش معاونت اجتماعی قوه قضائیه، پرونده‌های مربوط به منع اشتغال زوجه تنها حدود ۲ درصد از کل پرونده‌های خانواده را تشکیل می‌دهند.
ماده ۱۱۱۷ برای منع اشتغال زوجه توسط همسر، نه برای سلب حق زن، بلکه برای حفظ ساختار خانواده در شرایط خاص نوشته شده. باید یاد بگیریم چطور از قانون، برای ساختن استفاده کنیم، نه برای محدود کردن.
اگر درگیر چنین شرایطی هستید که همسرتان با ادامه شغل‌تان مخالفت می‌کند یا خودتان به عنوان مرد فکر می‌کنید شغل همسرتان به زندگی خانوادگی لطمه زده، حتماً قبل از هر تصمیمی، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید. ما در همین موضوع، کنار شما هستیم تا شفاف، کاربردی و بدون پیچیدگی، مسیر قانونی درست را نشانتان بدهیم.
