طلاق در دوران عقد از طرف مرد پس از ثبت رسمی ازدواج، یکی از پرتکرارترین و حساس‌ترین موضوعات در دادگاه‌های خانواده است. بسیاری از مردانی که هنوز زندگی مشترک خود را به طور رسمی آغاز نکرده‌اند اما قصد جدایی دارند، این سؤال کلیدی را مطرح می‌کنند که شرایط طلاق در دوران عقد از طرف مرد چیست؟ و حقوق مالی زن در طلاق دوران عقد چقدر است؟
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، حق طلاق اصولاً با مرد است، اما اعمال این حق حتی در دوران عقد، مشروط به رعایت کامل حقوق مالی زوجه است. در واقع، هرچند که طلاق از طرف مرد در دوران عقد ممکن و ساده است، اما پرداخت تعهدات مالی، کلید نهایی شدن این فرآیند است. این مقاله جامع به تشریح کامل مراحل، حقوق قانونی زوجه و نکات حیاتی مربوط به طلاق دوران عقد از طرف زوج می‌پردازد تا تمامی ابهامات در این زمینه رفع شود.
تفاوت حقوقی دوران عقد با پس از شروع زندگی مشترک
دوران عقد، که از لحاظ حقوقی با دوران پس از شروع زندگی مشترک (تمکین خاص) متفاوت است، به دوره‌ای اطلاق می‌شود که عقد ازدواج دائم جاری شده، اما زوجین هنوز زیر یک سقف نرفته‌اند یا نزدیکی (رابطه زناشویی) بین آن‌ها صورت نگرفته است. تمایز این دوران در تعیین میزان مهریه زن در هنگام طلاق از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
- تمکین عام: در دوران عقد، زن موظف به تمکین عام (تبعیت از شوهر در کلیات زندگی و انتقال به منزل مشترک) است، اما هنوز تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) بر عهده او نیست و زن می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.
- مهریه در صورت عدم نزدیکی: مهم‌ترین تفاوت حقوقی این است که اگر طلاق در دوران عقد و قبل از وقوع نزدیکی صورت گیرد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود. این در حالی است که در صورت وقوع نزدیکی، زن مالک تمامی مهریه است.
- سادگی مراحل برای مرد: از آنجا که مرد حق طلاق دارد (ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی)، طلاق از طرف مرد در دوران عقد نیازی به اثبات دلیل یا تقصیر زن ندارد و تنها با پرداخت حقوق مالی، حکم طلاق صادر می‌شود.
مراحل قانونی طلاق در دوران عقد از طرف مرد
طلاق از طرف مرد یک دعوای حقوقی است که مراحل مشخصی را باید طی کند، به ویژه در شرایطی که زن با طلاق موافق نباشد.
ثبت دادخواست طلاق:
مرد ابتدا باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست طلاق از طرف زوج را با عنوان «درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش» ثبت کند. در متن دادخواست باید به وضوح قید شود که طلاق به درخواست او است و آماده پرداخت حقوق قانونی زوجه است.
ارجاع به داوری (در صورت مخالفت زن):
در صورت مخالفت زن با طلاق، دادگاه پرونده را به داوری ارجاع می‌دهد. داورانی که از سوی زوجین معرفی می‌شوند یا توسط دادگاه تعیین می‌گردند، وظیفه دارند تا با بررسی وضعیت، تلاش خود را برای سازش به کار گیرند. در نهایت، اگر سازش محقق نشود (که در طلاق به درخواست مرد معمولاً چنین است)، داوران نظر به عدم امکان سازش را اعلام می‌کنند.
بررسی حقوق مالی و حکم دادگاه:
دادگاه پس از طی مراحل داوری، حقوق مالی زن (از جمله مهریه، نفقه و نصف اموال) را تعیین و مرد را ملزم به پرداخت یا توافق بر سر نحوه پرداخت آن می‌کند. دادگاه حکم گواهی عدم امکان سازش را صادر می‌کند و در آن تصریح می‌کند که مرد باید حقوق مالی زن را بپردازد.
اجرای صیغه طلاق و ثبت در محضر:
پس از قطعیت حکم و ارائه مدارک دال بر پرداخت یا توافق بر پرداخت حقوق مالی زن، مرد می‌تواند با مراجعه به دفترخانه رسمی طلاق، حکم نهایی را اجرا و طلاق را ثبت کند.
حقوق مالی زن در طلاق در دوران عقد (قبل از نزدیکی)
مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین بخش شرایط طلاق در دوران عقد از طرف مرد، حقوق مالی زن است. این حقوق به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. مهریه (Mahr): پرداخت نصف عندالمطالبه
- اصل قانونی: طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود. اما طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، اگر شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
- نحوه مطالبه: مرد باید نصف مهریه را به زن بپردازد. اگر مهریه عندالمطالبه باشد و مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می‌تواند تقاضای اعسار (عدم توانایی مالی) و تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. طلاق تنها پس از پرداخت نقدی یا توافق بر سر شرایط اقساط و تضمین آن، ثبت می‌شود.
۲. نفقه (Nafaqah): تعیین تکلیف نفقه معوقه
- استحقاق نفقه در دوران عقد: اگر زن در دوران عقد، تمکین عام داشته باشد و مانعی برای شروع زندگی مشترک وجود نداشته باشد (مانند عدم تهیه منزل مناسب توسط مرد)، زن مستحق نفقه است.
- اهمیت حق حبس: اگر زن از حق حبس خود استفاده کند (یعنی اعلام کند تا دریافت کامل مهریه از تمکین خاص خودداری می‌کند)، همچنان مستحق دریافت نفقه است، مگر اینکه خود به اختیار تمکین عام را ترک کرده باشد.
- تعیین تکلیف: مرد باید نفقه معوقه زن را (در صورت مطالبه و اثبات استحقاق) بپردازد. با ثبت طلاق، نفقه زن برای آینده از بین می‌رود.
۳. اجرت‌المثل و نحله (Compensation)
- اجرت‌المثل: در طلاق از طرف مرد، زن مستحق دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت است، مشروط بر آنکه اعمال او به قصد تبرع (رایگان) نباشد. حتی در دوران عقد، اگر زن خدماتی را به خانه یا خانواده شوهر ارائه داده باشد، این حق قابل طرح است.
- نحله: در صورت عدم تعلق اجرت‌المثل، دادگاه مبلغی را به عنوان نحله (هدیه) برای دلجویی از زن تعیین می‌کند. این حقوق، به دلیل درخواست طلاق از سوی مرد، به زن تعلق می‌گیرند و مرد ملزم به پرداخت آن است.
تعیین تکلیف جهیزیه و تنصیف اموال
هرچند که در دوران عقد معمولاً زن جهیزیه خود را به خانه شوهر منتقل نکرده است، اما تکلیف سایر حقوق مالی نیز باید مشخص شود.
- استرداد جهیزیه: اگر جهیزیه به خانه مرد منتقل شده باشد، زن هر زمان که بخواهد حق استرداد جهیزیه خود را دارد. این اموال متعلق به زن است و در طلاق دوران عقد باید مسترد شود.
- حق تنصیف اموال (نصف اموال): این حق تنها در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که شرط آن در عقدنامه امضا شده باشد و طلاق به دلیل سوء رفتار زن نباشد. اگرچه در دوران عقد معمولاً دارایی مشترکی کسب نشده است، اما اگر مرد در همین دوران دارایی جدیدی به دست آورده باشد، این حق قابل طرح است و دادگاه میزان سهم زن را تعیین خواهد کرد.
تأثیر نزدیکی بر حقوق مالی زن
مهم‌ترین عامل در تعیین حقوق زن در طلاق دوران عقد، وقوع یا عدم وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) است.
- قبل از نزدیکی: زن مالک نصف مهریه و نفقه معوقه (در صورت تمکین) است.
- پس از نزدیکی: اگرچه طلاق در دوران عقد صورت می‌گیرد، اما به محض وقوع نزدیکی، زن مالک تمامی مهریه می‌شود و مرد باید کل مهریه را بپردازد. در این شرایط، طلاق دیگر از نظر حقوقی تفاوتی با طلاق پس از سال‌ها زندگی مشترک ندارد.
اثبات نزدیکی بر عهده مرد نیست و در صورت اختلاف، قاضی از طریق تحقیقات محلی یا نظر پزشکی قانونی، وقوع یا عدم وقوع آن را بررسی می‌کند.
چالش‌های طلاق در دوران عقد و نقش وکیل
طلاق در دوران عقد از طرف مرد با وجود سادگی نسبی، چالش‌هایی را به همراه دارد که نقش وکیل طلاق متخصص را پررنگ می‌کند.
- اعتراض زن به تقسیط مهریه: زن می‌تواند در دادگاه نسبت به تقسیط مهریه اعتراض کند و مرد را تحت فشار قرار دهد. وکیل مرد می‌تواند با ارائه مستندات مالی، تقسیط را برای موکل خود تسهیل کند.
- طولانی شدن فرآیند: اگر زن با طلاق مخالفت کند، فرآیند داوری و مراحل حقوقی می‌تواند طولانی شود. وکیل طلاق می‌تواند با پیگیری مستمر و اطلاع از رویه‌های قضایی، طولانی شدن پرونده را به حداقل برساند.
- حق حبس زن: در صورتی که زن از حق حبس خود استفاده کند، مرد ملزم به پرداخت نفقه دوران حبس است.
جمع‌بندی:
شرایط طلاق در دوران عقد از طرف مرد بر اساس قانون، در نهایت به پرداخت حقوق مالی زن منتهی می‌شود. مرد برای اعمال حق طلاق خود، نیاز به دلیل یا اثبات تقصیر زن ندارد، اما باید تعهدات مالی خود را اجرا کند. تعیین‌کننده اصلی میزان این تعهدات، وقوع یا عدم وقوع نزدیکی است: اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن مستحق نصف مهریه است و در غیر این صورت، مالک تمام مهریه خواهد بود.
آگاهی کامل از این حقوق، به زن کمک می‌کند تا در فرآیند طلاق، به تمامی حقوق قانونی خود دست یابد و مرد نیز با اطلاع از تعهدات خود، فرآیند را به نحو احسن مدیریت کند. استفاده از وکیل طلاق در این دوران، برای هر دو طرف جهت کاهش تنش و تسریع فرآیند، یک ضرورت است.
