برای استخدام قراردادی تنظیم میشود که یک رابطه حقوقی میان کارفرما، (استخدام‌کننده) کارگر یا کارمند (استخدام شونده) ایجاد می‌کند. این قرارداد بیان‌کننده مقررات و ضوابط موجود میان روابط دو طرف قرارداد است.
کسانی که این قرارداد را منعقد می‌کنند، در هر طرف قرارداد و در هر جایگاهی که باشند باید حقوق و تعهدات خود را در این قرارداد در ارتباط با یکدیگر در نظر بگیرند؛ از جمله آن می‌توان به مبلغ و شرایط پرداختی اشاره کرد. در ادامه مطلب، انواع قراردادهای استخدامی را توضیح خواهیم داد.
انواع قراردادهای استخدامی دولتی
انواع قراردادهای استخدامی عبارتند از:
- قراردادهای زمان معین: با مدت‌زمان مشخص برای انجام کار.
- قراردادهای زمان نامعین: بدون محدودیت زمانی خاص، تا زمان لغو یا پایان کار.
- قراردادهای پروژه‌ای: برای انجام یک پروژه خاص و با محدوده‌ی زمانی تعیین شده.
- قراردادهای تمام‌وقت: کارمند به‌صورت تمام‌وقت مشغول به کار میشود.
- قراردادهای نیمه وقت: کارمند فقط برای بخشی از وقت به کار مشغول میشود.
- قراردادهای موقت: برای یک دوره زمانی مشخص یا برای پر کردن یک نیاز موقت.
همچنین، انواع دیگری از قراردادها نظیر قراردادهای تمام وقت قابل تجدید، قراردادهای پاره وقت قابل تجدید، قراردادهای کارآموزی، قراردادهای آزاد، قراردادهای حقوق تکمیلی، قراردادهای فصلی و قراردادهای خدماتی نیز وجود دارند. هر یک از این قراردادها شرایط و مفاد خاص خود را دارند و بسته به نیازهای کارفرما و کارگر، انتخاب می‌شوند. در تعاملات کاری، اهمیت‌دادن به جزئیات قرارداد و اطمینان از درک دقیق آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
انواع استخدام با توجه به ماده ۴۵ قانون مدیریت خدمات کشوری دو نوع است: رسمی یا پیمانی
تبصره ماده ۳۲ قانون مذکور، یک نوع قراردادی را تحت عنوان قرارداد کار ساعتی و کار معین مطرح می‌کند.
از تاریخ تصویب این قانون، استخدام در دستگاه‌های اجرائی به دو روش ذیل انجام می‌پذیرد:
الف ـ استخدام رسمی برای تصدی پستهای ثابت در مشاغل حاکمیتی.
ب ـ استخدام پیمانی برای تصدی پستهای سازمانی و برای مدت معین.
دستگاه‌های اجرائی می‌توانند در شرایط خاص با تأیید سازمان تا ده درصد (۱۰٪) پستهای سازمانی مصوب، بدون تعهد استخدامی و در سقف اعتبارات مصوب افرادی را به صورت ساعتی یا کار معین برای حداکثر یک سال به کار گیرند.
مهم‌ترین قرارداد، پیمان استخدامی است:
پیمان استخدامی یک نوع قرارداد کاری است که بین کارفرما و کارمند برقرار میشود و شامل شرایط و ضوابطی برای انجام کار و پرداخت حقوق و مزایا مشخص میشود.
این نوع قرارداد معمولاً برای انجام یک پروژه خاص یا کارهای خاص به کار می‌رود و بعد از اتمام پروژه یا وظیفه، انقضای پیمان این نوع قرارداد محقق میشود. خوشبختانه با توجه به قانون مدیریت خدمات کشوری، کارمندان پیمانی از لحاظ حقوق و مزایا هیچ تفاوتی با کارمند رسمی ندارند. تنها تفاوت این است که پیمانی و قراردادی ثبات شغلی ندارند، اما استخدام رسمی‌ها حکمی است و امنیت شغلی دارند.
شرایط اخراج در قرارداد پیمان استخدامی ممکن است شامل مواردی مانند دلایل موجه برای اخراج، مراحل فرایند اخراج، مهلت‌ها، حقوق و تعهدات طرفین در صورت اخراج و دیگر جزئیات مربوط به این موضوع باشد. برای درک دقیق‌تر وضعیت خود، بهتر است که قرارداد خود را با دقت مطالعه کنید و در صورت نیاز با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید.
نوع دوم قراردادها؛ قرارداد کار معین یا مشخص است:
این قرارداد موضوع تبصره ماده ۳۲ قانون مدیریت خدمات کشوری است که به دستگاه‌های اجرایی اجازه داده است تا سقف %۱۰ سمت‌های سازمانی خود، (با تأیید معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور در موارد خاص) بدون ایجاد تعهد استخدامی، افرادی را به‌صورت ساعتی یا کار معین به کار می‌گیرند؛ این قراردادها حداکثر باید یک ساله باشند.
این نوع قراردادها همان‌طور که از نام آنها پیداست، برای انجام کار معین و مشخص منعقد می‌شوند و معمولاً قراردادها یک‌ساله هستند. کل حقوق و مزایا در قالب یک سال پیش‌بینی میشود و به صورت یک دوازدهم ماهیانه پرداخت میشود. این نوع قراردادها به جهت نحوه‌ی تعیین حقوق و مزایایشان محل بحث‌اند. در استخدام‌های قراردادی مسئله اخراج زیاد وجود ندارد و کارفرما در این گونه از قراردادها اکثرا تا مدت زمان انتهای قرارداد همکاری را ادامه خواهند داد.
قرارداد کار ساعتی که در این تبصره پیش‌بینی شده است، نوعی از قرارداد کاری است که مدت زمان مشخصی برای انجام کار تعیین میشود. در این نوع قرارداد، شرایط مربوط به انجام کار، ساعات کاری، حقوق و مزایا، مدت‌زمان قرارداد و شرایط انتقال کار مشخص می‌شوند. این نوع قرارداد کاری معمولاً برای پروژه‌های مشخص یا وظایف خاص به کار می‌رود و پس از اتمام مدت‌زمان تعیین شده، به طور اتوماتیک پایان می‌یابد.
بنابراین، طبق قانون قراردادها سه نوع هستند؛
پیمانی
کار معین
ساعتی
اما علاوه بر اینها یک سری قراردادها در دستگاه‌های دولتی بر اساس قوانین و مقررات وجود دارد که یکی از آنها قراردادهای پژوهشی است. یکی از راه‌هایی که معمولاً اشخاص ممکن است در قالب قرارداد پژوهشی با دستگاه اداری همکاری کنند همین نوع است. قراردادهای پژوهشی بستگی به آن طرح و پژوهشی دارد که انجام می‌گیرد و به طور قطع به‌صورت یک مبلغ برآورد پروژه و طرح تحقیقاتی است که مدت دارد و در طول آن مدت که اجرا میشود پرداخت میشود؛ بنابراین پرداخت آن به‌صورت ماهانه منتفی است و بیشتر در قالب مراحل کار پرداخت میشود.
قراردادهای پژوهشی از نوع قراردادهایی است که بین یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی و علمی از طریق یک توافق نوشتاری بسته میشود. این قراردادها شامل شرایط مربوط به اهداف پژوهشی، مدت‌زمان پروژه، بودجه، حقوق مالکیت فکری، مسئولیت‌ها و شرایط دیگر مرتبط با تحقیقات می‌شوند. این نوع قراردادها معمولاً بین دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی، صنایع و دولت‌ها برای انجام تحقیقات علمی و پروژه‌های پژوهشی مشترک منعقد می‌شوند. علاوه بر آن، یک نوع قراردادی که از قبل در دستگاه‌ها وجود داشته است، تحت عنوان قرارداد خرید خدمت است.
قرارداد خرید خدمت، یک نوع قرارداد است که بین دو طرف برای ارائه خدمات و پرداخت مبلغ مشخص برای آن خدمات بسته میشود. این نوع قرارداد شامل شرایط مربوط به نحوه ارائه خدمات، مدت‌زمان، هزینه‌ها، مسئولیت‌ها، شرایط پرداخت، و سایر جزئیات مرتبط با ارائه خدمات است. از قرارداد خرید خدمت در صنایع مختلف، از جمله صنعت فناوری اطلاعات، مشاوره، ساختمانی، حقوقی و خدمات حمل‌ونقل استفاده میشود.
[1] دستگاه‌های اجرائی می‌توانند در شرایط خاص با تأیید سازمان تا ده درصد (۱۰٪) پستهای سازمانی مصوب، بدون تعهد استخدامی و در سقف اعتبارات مصوب افرادی را به صورت ساعتی یا کار معین برای حداکثر یک سال به کار گیرند.
چه قوانینی حاکم بر این قراردادها است؟
آیین‌نامه‌ای هست به نام آیین‌نامه استخدام پیمانی موضوع ماده ۶ قانون استخدام کشوری که این آیین‌نامه اصلاحات بعدی هم داشته است و به موجب تبصره ماده ۴۵ قانون مدیریت خدمات کشوری، همچنان به اعتبار خویش باقی است. ضمن این که نحوه تعیین حقوق و مزایای کارمندان قراردادهای پیمانی در خود قانون مدیریت خدمات کشوری روشن شده است و اینها دقیقاً مانند رسمی‌ها حقوق می‌گیرند و هیچ مشکلی ندارند و حقوق و مزایای آنها بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری پرداخت میشود و سایر احکام استخدامی مربوط به آنها در آیین‌نامه استخدام پیمانی آمده است.
اما مقررات حاکم بر سایر قراردادها روشن و شفاف نیست. در مورد قرارداد کار ساعتی یا معین که امروزه قرارداد مشخص هم می‌گویند فقط تبصره ماده ۳۲ قانون مدیریت خدمات کشوری اجازه به‌کارگیری این نوع قراردادها را داده است. اما دیگر هیچ حکمی ندارد که حقوق آنها چگونه تعیین میشود و وظایفشان چگونه است، در هاله‌ای از ابهام است به همین دلیل در مورد مقررات استخدامی آنها اختلاف‌نظر پیش‌آمده است.
برخی معتقدند که اینها تابع قانون کارند و احکام و حقوق و مزایای حاکم بر آن باید تابع قانون کار باشد. اما یک دیدگاه دیگر این است که چون در تبصره ماده ۳۲ قانون مدیریت این نوع قراردادها ذکر شده‌اند؛ بنابراین تابع قانون مدیریت‌اند. قراردادهای روزمزد هم معمولاً تابع همان اعتباراتی هستند که ممکن است دستگاه‌ها بتوانند داشته باشند.
عمدتاً مهم‌ترین نوع قراردادها، قراردادهای پیمانی است که ضوابط آن مشخص است. قراردادهای کار معین و ساعتی که آن هم در چارچوب دستورالعمل‌هایی که معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهور پیش‌بینی کرده حقوق و مزایایشان تعیین میشود.
ماده 6 قانون استخدام کشوری: مستخدم پیمانی کسی استکه به موجب قرارداد به طور موقت برای مدت معین و کار مشخص استخدام میشود.
تبصره 1 : کارمندانی که به موجب قوانین مورد عمل به استخدام رسمی درآمده اند با رعایت مقررات این قانون به صورت استخدام رسمی ادامه خواهند داد.
تبصره ماده 32: دستگاه‌های اجرائی می‌توانند در شرایط خاص با تأیید سازمان تا ده درصد (10٪) پستهای سازمانی مصوب، بدون تعهد استخدامی و در سقف اعتبارات مصوب افرادی را به صورت ساعتی یا کار معین برای حداکثر یک سال به کار گیرند
چگونگی اعتراض به انواع قرارداد های استخدامی
طبق ماده 27 قانون کار، کارفرما برای اخراج کارگر نیازمند دلایل خاصی است. این ماده می‌گوید؛ اگر کارگر یا کارمند در انجام وظایفی که به او سپرده میشود خطا کند و بعد از تذکرات کتبی و آگاهی از آیین نامه‌های انضباطی، مجدد قصور از قرارداد را تکرار کند، کارفرما می‌تواند آن را اخراج کند.
برای اعتراض به نوع خاصی از قرارداد استخدامی که ممکن است با آن مواجه شوید، باید به قوانین محلی مربوطه و شرایط قرارداد مراجعه کنید. در بعضی موارد، ممکن است بخواهید با وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید تا روش‌های ممکن برای اعتراض و حل و فصل موضوع را بررسی کنید. همچنین، می‌توانید به دفتر کار محلی، دفتر محلی کارگزینی، یا سازمان‌های مربوطه مراجعه کنید تا در مورد اعتراض خود اطلاعات بیشتری دریافت کنید و راهنمایی لازم را دریافت کنید.
انواع قراردادهای استخدامی در شرکت های خصوصی
۱. قرارداد کار تکمیلی: قرارداد کار تکمیلی یک نوع قرارداد کاری است که معمولاً برای کارمندان موقت و یا پروژه‌ای استفاده میشود. این نوع قرارداد اغلب برای مدت‌زمان معین صورت می‌گیرد و به کارمند فرصت می‌دهد تا در طول این مدت، کارهای مشخصی را انجام دهد. پس از اتمام مدت‌زمان تعیین شده، قرارداد به اتمام می‌رسد. در این نوع قرارداد، شرایط مانند حقوق، مزایا و وظایف کاری معمولاً مشخص میشود.
۲. قرارداد پیمانکاری: قرارداد پیمانکاری یک توافق‌نامه حقوقی بین دو طرف است که برای انجام یک پروژه مشخص به امضا می‌رسد. در این نوع قرارداد، یک طرف به‌عنوان پیمانکار و دیگری به عنوان سفارش دهنده مشخص میشود. پیمانکار مسئولیت انجام کار را بر عهده داشته و سفارش‌دهنده نیز مسئول پرداخت هزینه‌های مرتبط با پروژه است. این قرارداد شامل شرایط مالی، زمان‌بندی، کیفیت، وظایف و مسئولیت‌های هر طرف میشود.
۳. قرارداد تمام‌وقت: قرارداد تمام‌وقت یک نوع قرارداد است که با انجام کار به‌صورت پایدار و تمام‌وقت در یک شرکت یا سازمان مشغول می‌شوید. در این قرارداد، شما به طور معمول به‌عنوان کارمند ثابت با شرکت قرارداد امضا می‌کنید و مسئولیت‌ها، حقوق و شرایط کاری شما به‌صورت دقیق در آن تعریف میشود. این قرارداد ممکن است شامل مواردی مانند حقوق و مزایا، ساعات کاری، مرخصی، بیمه، وظایف و مسئولیت‌های شغلی شما باشد.
۴. قرارداد پاره‌وقت: قرارداد پاره‌وقت یک نوع قرارداد است که بر اساس ساعت کاری کمتر از حد معمول برای یک شرکت یا سازمان انجام میشود. در این نوع قرارداد، شما به‌عنوان کارمند پاره‌وقت مشغول کار می‌شوید و ساعات کاری، حقوق و مزایا بر اساس تعداد ساعات کاری شما تعیین میشود. این نوع قرارداد معمولاً برای افرادی که تمایل دارند کار پاره‌وقت داشته باشند یا تمایل دارند کار و زندگی شخصی خود را ترکیب کنند، مناسب است.
۵. قرارداد استخدام شبانه: قرارداد استخدام شبانه یک نوع تعهد کاری است که شامل ساعات کاری شبانه و تأخیر در شبانه‌روزی میشود. این نوع قرارداد معمولاً برای افرادی مناسب است که تمایل دارند در ساعات شبانه و شیفت‌های شبانه کار کنند. در این نوع قرارداد، شما معمولاً از ساعت شبانه تا ساعت صبح کار می‌کنید و ممکن است حقوق و مزایا بر اساس شیفت‌های شبانه تعیین شود.
۶. قرارداد کارآموزی: قرارداد کارآموزی یک توافق نوشتاری بین کارفرما و کارآموز است که شرایط و جزئیات آموزش و کار کارآموز را تعیین می‌کند. این نوع قرارداد معمولاً به‌منظور آموزش عملی و اکتساب تجربه حرفه‌ای برای کارآموزان امضا میشود. در این قرارداد، شرایطی مانند مدت‌زمان کارآموزی، وظایف و مسئولیت‌ها، حقوق و مزایا، شیفت‌های کاری و ساعات کاری، اجازه‌های مرتبط با کارآموزی و سایر موارد مربوطه ذکر میشود.
۷. قرارداد خدماتی موقت: قرارداد خدماتی موقت یک توافق نوشتاری بین یک شرکت یا فرد (ارائه‌دهنده خدمات) و یک مشتری یا سازمان (گیرنده خدمات) است که شرایط و جزئیات خدمات ارائه شده به مدت مشخص را تعیین می‌کند. این نوع قرارداد معمولاً برای پروژه‌ها یا کارهای خاص و موقت انعقاد میشود. در قرارداد خدماتی موقت، شرایطی مانند نوع خدمات ارائه شده، مدت‌زمان ارائه خدمات، هزینه‌های مربوطه، مسئولیت‌ها و تعهدات طرفین، شرایط فسخ قرارداد و سایر جزئیات مهم مشخص می‌شوند.
همه این انواع قراردادها دارای شرایط و مفاد مختلفی هستند که بر اساس نیاز و سیاست‌های هر شرکت ممکن است تعیین شوند.
هر گاه کارگر در انجام وظائف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید کارفرما حق دارد در‌صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان “حق سنوات” به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید.
در واحدهایی که فاقد شورای اسلامی کار هستند نظر مثبت انجمن صنفی لازم است. در هر مورد از موارد یاد شده اگر مساله با توافق حل نشد به هیات‌تشخیص ارجاع و در صورت عدم حل اختلاف از طریق هیات حل اختلاف رسیدگی و اقدام خواهد شد. در مدت رسیدگی مراجع حل اختلاف، قرارداد‌کار به حالت تعلیق در می‌آید.
در چه صورتی، قرارداد خاتمه پیدا می کند؟
خاتمه قرارداد به چند دلیل اتفاق می افتاد که در ماده بیست و یکم از مبحث سوم، تصریح شده است:
- خاتمه به دلیل فوت کارگر (طبق رای شورای عالی کار در ۲۷/۰۷/۱۳۷۰)
- خاتمه به دلیل بازنشستگی کارگر (طبق ماده ۷۶ تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴)
- خاتمه به دلیل از کار افتادگی کارگر (طبق بند الف ماده ۱۹ قانون تامین اجتماعی)
- انقضا مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید قرارداد.
- خاتمه کار به دلیل اتمام زمان فعالیت.
- خاتمه به دلیل استعفای کارگر
- خاتمه به دلیل فسخ بر اساس روشی در توافق نامه طرفین ذکر شده است.
- خاتمه به دلیل کاهش تولید و تغییرات ساختاری در شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی (طبق ماده ۹ قانون تنظیم مقررات تسهیل و نوسازی صنایع مصوب ۱۳۸۲)
