انحصار وراثت یکی از موضوعات حقوقی مهمی است که بسیاری از افراد پس از فوت عزیزانشان با آن مواجه می‌شوند. این فرآیند قانونی به تقسیم ارث میان ورثه می‌پردازد و برای آنکه هر یک از افراد بتوانند سهم خود را دریافت کنند، نیاز به استعلام و صدور گواهی انحصار وراثت دارند. اما مراحل استعلام انحصار وراثت چگونه است؟ چه مدارکی لازم است و از کجا باید شروع کرد؟ در این مقاله به‌طور کامل به این سوالات پاسخ می‌دهیم و شما را با تمامی جزئیات این فرآیند آشنا می‌کنیم.
انحصار وراثت به چه معناست؟
انحصار وراثت به فرآیند قانونی اطلاق می‌شود که در آن وراثِ فرد متوفی و سهم‌الارث هر یک از آن‌ها به‌طور دقیق تعیین و تایید می‌گردد. این مراحل با ارائه مدارک لازم به دادگاه یا شورای حل اختلاف آغاز می‌شود و هدف آن شناسایی و اثبات حقوق وراث نسبت به اموال و دارایی‌های متوفی است.
در این فرآیند، پس از تأیید فوت فرد، ورثه مشخص شده و گواهی انحصار وراثت صادر می‌گردد که به وراث اجازه می‌دهد سهم خود از اموال را مطالبه کنند. این گواهی شامل تمامی اطلاعات مرتبط با وراث و حقوق آن‌ها می‌شود و نه‌تنها دارایی‌ها، بلکه بدهی‌ها و تعهدات متوفی را نیز در بر می‌گیرد. لازم به ذکر است که انحصار ورثه به‌معنای تقسیم ارث بین وراث نیست.
استعلام انحصار وراثت چگونه انجام می‌شود؟
استعلام انحصار وراثت به‌معنای بررسی صحت و اعتبار گواهی صادر‌شده برای ورثه متوفی است. این فرآیند به وراث یا ذی‌نفعان این امکان را می‌دهد تا مطمئن شوند که گواهی معتبر بوده و براساس آن می‌توانند اقدامات قانونی برای تصرف در مال را انجام دهند.
برای انجام استعلام انحصار وراثت دو روش وجود دارد:
- اول این‌که وراث می‌توانند به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی مراجعه کنند و با ارائه مدارک شناسایی، وضعیت گواهی انحصار وراثت را بررسی نمایند. در این روش، امکان درخواست استعلام از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی هم امکان‌پذیر است.
- در روش دوم، در صورت عدم دسترسی به اطلاعات محل اقامت متوفی، وراث می‌توانند از طریق اداره دارایی و مالیات با استفاده از کد ملی متوفی استعلام انحصار وراثت را انجام دهند. اگر پرونده مالیات بر ارث در اداره دارایی تشکیل شده باشد، از طریق آن می‌توان نسخه‌ای از گواهی انحصار وراثت را اخذ کرد.
لازم به ذکر است وراث باید قبل از استعلام انحصار وراثت در سامانه ثنا ثبت‌نام کنند.
انواع استعلام انحصار وراثت
دو نوع استعلام انحصار وراثت وجود دارد که اولی برای انحصار وراثت‌های انجام‌شده قبل از سال 1395 و دومی برای استعلام گواهی‌های ثبت‌شده پس از این سال است. ما به اختصار این دو نوع استعلام را به‌ترتیب با عناوین «استعلام انحصار وراثت قدیمی» و «استعلام انحصار وراثت جدید» معرفی می‌کنیم.
استعلام انحصار وراثت قدیمی
این نوع استعلام مربوط به گواهی‌هایی است که پیش از راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیک مانند عدل ایران و ابلاغ ثنا صادر شده‌اند. این گواهی‌ها به‌صورت کاغذی صادر می‌شدند و برای پیگیری آن‌ها وراث یا ذی‌نفعان مجبور به مراجعه حضوری به شورای حل اختلاف یا مرجع صادرکننده گواهی هستند. استفاده از سامانه‌های الکترونیک برای این گواهی‌ها امکان‌پذیر نیست.
استعلام انحصار وراثت جدید (اینترنتی)
پس از راه‌اندازی سامانه عدل ایران و سیستم ابلاغ الکترونیک ثنا، استعلام گواهی انحصار وراثت به‌صورت آنلاین و از طریق سایت عدل ایران ممکن شد. متقاضیان می‌توانند با مراجعه به این سایت، در بخش اطلاع‌رسانی برای اشخاص حقیقی، با واردکردن کد ملی و رمز عبور ثبت‌نامی خود، وضعیت گواهی را پیگیری کنند. این روش برای گواهی‌هایی که از سال ۱۳۹۵ به بعد صادر شده‌اند، قابل استفاده است.
مدارک مورد نیاز برای استعلام انحصار وراثت
در استعلام انحصار وراثت لازم است وراث متقاضی مدارک زیر را ارائه کنند:
- شناسنامه و گواهی فوت متوفی: این دو سند برای تایید هویت و فوت شخص متوفی الزامی هستند.
- فتوکپی برابر اصل شناسنامه وراث: وراث باید فتوکپی برابر اصل شناسنامه‌های خود را برای اثبات هویت و وضعیت قانونی خود به عنوان وارث، ارائه دهند.
- رسید گواهی مالیات بر ارث: این مدرک که از سوی اداره مالیات صادر می‌شود، میزان مالیات بر ارث متوفی را نشان می‌دهد.
- استشهادیه محضری: استشهادیه محضری سندی است که در آن حداقل سه نفر از افراد غیر وارث شهادت می‌دهند که متوفی، ورثه‌ای به جز افرادی که در لیست ارائه شده هستند، ندارد. این سند به تایید رسمی وراثت کمک می‌کند.
- سند مالکیت اموال متوفی: برای استعلام اموال متوفی و تعیین حقوق وراث، سند مالکیت اموال نیز مورد نیاز است.
- قرارداد صلح یا تقسیم ارث: درصورتی‌که بین وراث اختلافی در خصوص تقسیم ارث وجود داشته باشد، قرارداد صلح یا تقسیم ارث به‌عنوان مدرکی برای تنظیم روابط حقوقی بین آن‌ها استفاده می‌شود.
مدت زمان استعلام انحصار وراثت
مدت زمان استعلام انحصار وراثت به‌طور معمول بین 1 تا 2 هفته است. اما درصورتی‌که نقصی در مدارک وجود داشته باشد، این مدت زمان بیشتر از این خواهد بود. همچنین مدت زمان لازم برای استعلام ممکن است در روش حضوری و اینترنتی متفاوت باشد.
فرق دیه با ارش چیست؟
اقدامات لازم پس از صدور گواهی انحصار وراثت
پس از صدور این سند، همه‌چیز درباره وراث، سهم ارث آنان از اموال منقول و غیر منقول و همچنین دیونات متوفق مشخص است. تنها کاری که باقی می‌ماند انتقال اموال وراث به نام آن‌ها، پرداخت مالیات‌‌های احتمالی و دیون متوفی است.
اگر یکی از ورثه فوت کند، آیا گواهی انحصار وراثت قبلی همچنان معتبر است؟
بله؛ در این شرایط لازم است گواهی فوت وارث از دنیا رفته همراه با درخواست استعلام انحصار وراثت ثبت گردد. به‌عبارت دیگر، یک مدارک به مدارکی که برای استعلام لازم است اضافه می‌شود.
استعلام گواهی انحصار وراثت قدیمی چگونه انجام می شود؟
انحصار وراثت قدیمی به انحصار وراثت‌هایی گفته می‌شود که قبل از سال 1395 ثبت شده‌اند. این انحصار وراثت‌ها، به‌شکل اینترنتی در دسترس نیستند و لازم است وراث با در دست داشتن مدارک لازم به شورای حل اختلاف یا مرجع صادرکننده گواهی به‌شکل حضوری مراجعه کنند.
نحوه استعلام انحصار وراثت اینترنتی
برای استعلام گواهی انحصار وراثت به‌صورت اینترنتی، ابتدا لازم است به سایت عدل ایران به آدرس https://adliran.ir/ وارد شده و در بخش سامانه ثنا ثبت‌نام کنید. پس از دریافت نام کاربری و رمز عبور، به سامانه وارد شده و در بخش خدمات الکترونیک قضایی، گزینه استعلام انحصار وراثت را انتخاب کنید.
سپس با واردکردن اطلاعات متوفی و پرداخت هزینه از طریق درگاه اینترنتی، نتیجه استعلام به شما ابلاغ می‌شود. همچنین می‌توانید از بخش اطلاع‌رسانی برای اشخاص حقیقی در سایت عدل ایران، با واردکردن کد ملی و رمز عبور، پیگیری‌های لازم را انجام دهید.
