1-آیا در صورتی که متن چک فاقد قلم خوردگی باشد، بانک باید به اصلاحات ظهر چک توجه کند و گواهی عدم پرداخت را بر اساس اصلاحات ظهر چک صادر نماید؟
با توجه به اینکه مندرجات متن چک مخدوش نبوده و اصلاحاتی در متن چک انجام نشده و نظر به اینکه کیفیت درج مندرجات ظهر چک به گونه ای است که احراز صحت درج آن در زمان ارائه چک عملی نیست، بنابراین در شرایطی که متن چک فاقد قلم خوردگی باشد، بانک تکلیفی به رعایت مندرجات ظهر چک مبنی بر تغییر متن چک ندارد.
2-نحوه اقدام در خصوص تعدد مبلغ مندرج در اسناد تجاری به معنای اخص (چک، سفته و برات) چگونه است؟
در برات و سفته این الزام قانونی وجود دارد که مبلغ باید به حروف نوشته شود( مستند به مواد 225 و 308 قانون تجارت) و این در حالی است که لزوم درج مبلغ به حروف در مورد چک وجود ندارد ولی عرف تجاری و رویه عملی بانک ها، با استفاده از وحدت ملاک از سایر اسناد تجاری، درج مبلغ به حروف را برای چک نیز لازم الاجرا دانسته اند.
حال اگر مبلغ چک دوبار به حروف نوشته شود و یا این که دوبار به عدد نوشته شود و یا اینکه مبلغ سند تجاری را یک بار به حروف و یک بار به عدد نوشته شده باشد و بین آنها اختلاف باشد، در این حالت، در مورد برات و سفته، مبلغی که به حروف نوشته شده ، معتبر می باشد (خواه کمتر از مبلغ عددی باشد خواه بیشتر از مبلغ عددی) اما در رابطه با چک، دو راهکار توسط اساتید حقوق ارائه شده که بنظر می رسد راهکار دوم منطبق با رویه عملی بانکها و به صرفه و صلاح بانک می باشد.
الف-مستند به ماده 225 قانون تجارت، سند صادره همچنان یک سند تجاری محسوب شده اما بنابر اصل عدم زیاده و در صورتی که دارنده چک به مبلغ کمتر رضایت دهد همان مبلغ به او پرداخت می شود لذا مبلغ کمتر را ملاک عمل قرار می دهیم.
ب-با استناد به مواد 2 و 3 قانون صدور چک که بیان می دارد، صادر کننده چک نباید چک را به صورتی تنظیم نماید که بانک به عللی از قبیل عدم مطابقت امضاء یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری نماید، در غیر این صورت بانک مکلف به صدور گواهی عدم پرداخت به علت اختلاف در مندرجات چک و با کیفیت مقرر در قانون می باشد لذا در فرض حاضر نیز به دلیل حدوث اختلاف موجود در چک، بانک نیز مکلف به صدور گواهی عدم پرداخت می باشد ( این راهکار به صرفه و صلاح بانک می باشد)
3-در صورتی که موجودی حساب صادر کننده چک کمتر از مبلغ چک باشد آیا دارنده چک می تواند مبلغ موجود در حساب صادرکننده چک را از بانک تقاضا نماید؟
در صورتی که موجودی حساب صادر کننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک، بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را بر اساس ماده 5 قانون صدور چک به دارنده چک بپردازد و در این صورت چک مزبور نسبت به مبلغ مازاد اصطلاحاً بی محل محسوب شده و بانک برای دارنده چک نسبت به مبلغ مازاد، گواهی عدم پرداخت صادر می نماید.
4-راهکار قانونی مواجهه با مهر امضا (گراور امضا) در اسناد تجاری به معنای اخص (چک، سفته و برات) چگونه است؟
صدور چک (برخلاف برات و سفته) فقط با امضا امکان پذیر می باشد ( مستند به مواد 223 و 308 قانون تجارت) و مهر امضا (گراور امضا) در خصوص چک پذیرفته نیست(مستند به ماده 311 قانون تجارت). منظور از مهر امضا، امضایی است که از روی آن، مهری ساخته شده و به وسیله مهر بر روی اسناد تجاری، نقش امضا را ایجاد می کنند یا با کلیشه، امضا را بر روی سند ترسیم کنند یا آن که امضای شخص نیز در رایانه موجود باشد و بر روی سند تجاری چاپ شود، در حالی که منظور از امضا، خطوطی است که با دست نقش می بندد.
بنابراین در مواردی که امضا لازم نیست و مهر هم کفایت می کند، مهر امضا برای صدور اسناد تجاری کافی است برای مثال در صدور برات و سفته، مهر امضا کافی می باشد و در مواردی که امضا لازم است، مهر امضا برای صدور اسناد تجاری کافی نیست یعنی در صدور چک، مهر امضا کفایت نمی کند.
با لحاظ این که صدور چک تنها با مهر امکان پذیر نمی باشد اما صادر کننده می تواند علاوه بر امضا، مهر خود را نیز به بانک معرفی کند تا چک با امضا و مهر او، به صورت توأمان، قابل صدور باشد مانند شرکت های تجاری که معمولاً هم مهر شرکت و هم امضای مدیران را به بانک معرفی می کنند تا چک با امضای مدیران و مهر شرکت، به صورت توأمان، قابل صدور باشد در این حالت فقدان هر یک از امضا یا مهر منجر به عدم پرداخت چک از سوی بانک می شود.
حال اگر صادر کننده چک، تنها مهر امضا را در روی چک درج نماید، در این حالت این سند اصلاً چک محسوب نمی شود و بانک نیز مکلف به صدور گواهینامه عدم پرداخت نمی باشد که مؤید این نظریه مواد 311 و 312 قانون تجارت و ماده 4 قانون صدور چک میباشد.
5-از چه زمانی ثبت چک ها در سامانه صیاد اجباری می شود؟
از ابتدای سال 1400 شمسی، ثبت چک های جدید در سامانعه صیاد اجباری می شود. چک های موجود هم در حال حاضر می توانند به صورت اختیاری در سامانه صیاد ثبت شوند. البته بانک مرکزی در آینده، چک های موجود را جمع آوری و با چک های جدید جایگزین می کند و در این خصوص ، فرجه زمانی مناسب را در اختیار دارندگان دسته چک قرار خواهد داد.