محاربه، جرم بزرگی در حقوق کیفری ایران و اسلام است. این جرم از نظر ماهیت، نوعی جرم علیه امنیت و آسایش عمومی است. محاربه عبارت است از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. جرم محاربه یکی از جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور است که در قانون مجازات اسلامی ماده ۲۸۰ تعریف شده است. بر اساس این تعریف، محارب به کسی گفته می‌شود که با هدف تغییر نظام جمهوری اسلامی یا قطع بخشی از کشور یا زیر ساخت‌های حیاتی آن، با سلاح یا بدون آن به مبارزه با نظام یا نمایندگان آن بپردازد.
شرایط تحقق جرم محاربه
از آنجا که محاربه جرم بزرگی بوده و مجازات سنگینی دارد، شرایط برای اثبات این جرم نیز ساده نیست. بنابراین برای تحقق جرم محاربه، وجود شرایط زیر ضروری است:
انجام فعل مادی
فعل مادی در جرم محاربه، کشیدن سلاح است. سلاح عبارت است از هر نوع آلت یا وسیله‌ای که برای ایجاد صدمه جسمانی یا روانی به دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قصد خاص
قصد خاص در جرم محاربه، قصد ایجاد رعب و وحشت در مردم است. این قصد باید با کشیدن سلاح و به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد، محقق شود.
عدم جهات تخفیف
جرم محاربه از جمله جرایم تعزیری است که مجازات آن حدی است. بنابراین، اگر محارب دارای جهات تخفیف باشد، مجازات وی به حسب مورد، به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
سلاح در این شرایط به هر وسیله‌ای گفته می‌شود که بتواند به جان و مال افراد یا اموال عمومی آسیب برساند. بدون سلاح هم به هر عمل گفته می‌شود که بدون استفاده از وسیله خارجی، به نظام یا نمایندگان آن حمله کند. مثلاً توهین به رهبر انقلاب یا قضات قوه قضائیه.
مجازات محارب چیست؟
اصلی‌ترین مجازات محارب در قانون مجازات اسلامی، اعدام است. این مجازات در قانون اسلام نیز مقرر شده است. در آیه ۳۳ سوره مائده آمده است:
«إِنَّما جَزاءُ الَّذینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ»
«کیفر کسانی که با خدا و پیامبرش می‌جنگند و در روی زمین به فساد می‌کوشند، این است که کشته شوند یا به دار آویخته شوند یا دست و پایشان از خلاف قطع شود یا تبعید شوند. این برای آنها رسوایی در دنیاست و برای آنها در آخرت عذاب بزرگی است.»
مجازات محارب در قانون مجازات اسلامی به صورت تفکیک شده در دو حالت ذکر شده است:
- اگر محارب با سلاح به مبارزه با نظام پرداخته باشد، حکم قصاص خواهد بود.
- اگر محارب بدون سلاح به مبارزه با نظام پرداخته باشد، حکم حد خواهد بود.
قصاص در اینجا به معنای قتل و حد به معنای تعزیر است. تعزیر به هر نوع مجازات غیر از قصاص و دیه و حد گفته می‌شود که شامل حبس، تبعید، غرامت و غیره است. ضمن اینکه اگر محارب دارای جهات تخفیف باشد، مجازات وی به حسب مورد، به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود. موارد تخفیف مجازات محاربه در قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:
- صغر سن: اگر محارب کمتر از ۱۸ سال تمام داشته باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
- جنون: اگر محارب در زمان ارتکاب جرم مجنون بوده باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
- معتاد بودن به مواد مخدر یا روان‌گردان: اگر محارب در زمان ارتکاب جرم معتاد به مواد مخدر یا روان‌گردان بوده باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
- وجود جهات دیگر موجب تخفیف مجازات: اگر محارب دارای جهات دیگری باشد که موجب تخفیف مجازات می‌شود، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
علاوه بر موارد فوق، در صورتی که محارب در حین دستگیری یا محاکمه، توبه کند و اقرار نماید که دیگر مرتکب جرم محاربه نخواهد شد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.
افساد فی‌الارض و تفاوت آن با محاربه
افساد فی‌الارض یکی دیگر از جرم‌هایی است که در قوانین کیفیری ایران زیاد شنیده می‌شود. فساد فی‌الارض نیز جرم بزرگی در حقوق کیفری ایران و اسلام است. این جرم از نظر ماهیت، نوعی جرم علیه امنیت و آسایش عمومی محسوب می‌شود. افساد فی‌الارض عبارت است از هرگونه اقدامی که موجب اخلال شدید در نظم عمومی، انتظامات کشور، امنیت ملی یا آسایش عمومی شود.
تفاوت اصلی محاربه و افساد فی‌الارض در این است که در محاربه، فعل مادی باید کشیدن سلاح باشد، در حالی که در افساد فی‌الارض، فعل مادی می‌تواند هر نوع اقدامی باشد که موجب اخلال شدید در نظم عمومی، انتظامات کشور، امنیت ملی یا آسایش عمومی شود.
افساد فی‌الارض نیز یک جرم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور است که در قانون مجازات اسلامی ماده ۲۸۶ تعریف شده است. بر اساس این تعریف، فاسد فی‌الارض کسی است که با هر عمل گستاخانه‌ای به فساد در زمین بپردازد.
یکی دیگر از تفاوت‌های افساد فی‌الارض و محاربه مربوط به مجازات‌های آنها می‌شود. مجازات فاسد فی‌الارض در قانون مجازات اسلامی به صورت تفکیک شده در چهار حالت ذکر شده است:
- اگر فاسد فی‌الارض با سلاح به فساد در زمین پرداخته باشد، حکم قصاص و مصادره اموال خواهد بود.
- اگر فاسد فی‌الارض بدون سلاح به فساد در زمین پرداخته باشد، حکم حد و مصادره اموال خواهد بود.
- اگر فاسد فی‌الارض با توطئه و تشویق به فساد در زمین پرداخته باشد، حکم حبس و جلد خواهد بود.
- اگر فاسد فی‌الارض با ترویج و تبلیغ به فساد در زمین پرداخته باشد، حکم جلد و تبعید خواهد بود.
بنابراین عمده تفاوت ا بین محارب و فاسد فی‌الارض در هدف و عمل آنها است. محارب هدف خاصی دارد و عمل مبارزه‌ای انجام می‌دهد، اما فاسد فی‌الارض هدف خاصی ندارد و عمل گستاخانه‌ای انجام می‌دهد. مثلاً تخریب مساجد یا قتل عام مردم.
سوء نیت عام و سوء نیت خاص در محاربه
یکی از نکات مهم درمورد جرم محاربه، سوء نیست است. در صورت فقدان سوء نیت، جرم محاربه محقق نمی‌شود. در جرم محاربه، دو نوع سوء نیت وجود دارد:
سوء نیت عام
سوء نیت عام در جرم محاربه، قصد انجام فعل مادی است. یعنی محارب باید قصد داشته باشد که سلاح بکشد. سوء نیت عام به هر نوع نیت برای انجام جرم گفته می‌شود که شامل دانستن و رضایت است.
سوء نیت خاص
سوء نیت خاص در جرم محاربه، قصد ایجاد رعب و وحشت در مردم است. یعنی محارب باید قصد داشته باشد که با کشیدن سلاح، موجب ناامنی در محیط گردد. سوء نیت خاص به نیت برای رسیدن به هدف خاص جرم گفته می‌شود که شامل قصد است.
برای تحقق جرم محاربه لازم است که سوء نیت خاص وجود داشته باشد. یعنی محارب باید قصد تغییر نظام یا قطع بخشی از کشور یا زیر ساخت‌های حیاتی آن را داشته باشد. اگر سوء نیت خاص نباشد، جرم محاربه تحقق نمی‌یابد و جرم دیگری مثل قتل یا تخریب در نظر گرفته می‌شود.
اعتراض به حکم محاربه
برای اعتراض به حکم محاربه، باید در مهلت مقرر قانونی، اعتراض خود را به دادگاه صادرکننده حکم ارائه دهید. مهلت اعتراض به حکم محاربه، ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم است. اعتراض به حکم محاربه، می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی صورت گیرد. در صورتی که اعتراض به صورت کتبی باشد، باید در برگه اعتراض، مشخصات کامل خود، مشخصات حکم صادره، دلایل اعتراض و امضای خود را درج کنید.
پس از ثبت اعتراض، دادگاه صادرکننده حکم، اعتراض شما را بررسی می‌کند و در صورتی که اعتراض شما را وارد بداند، پرونده را برای رسیدگی به دیوان عالی کشور ارسال می‌کند. در دیوان عالی کشور، پرونده توسط یک یا چند قاضی شعبه دیوان عالی کشور بررسی می‌شود. در صورتی که دیوان عالی کشور اعتراض شما را وارد بداند، حکم صادره را نقض می‌کند و پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم ارجاع می‌دهد.
در صورتی که دیوان عالی کشور اعتراض شما را وارد نداند، حکم صادره قطعی می‌شود. اگر حکم محاربه علیه شما یا نزدیکان‌تان صادر شده است، بهتر است قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور کیفری مشورت کنید. وکیل می‌تواند شما را در مراحل اعتراض به حکم محاربه راهنمایی و یاری کند.
