گاهی اوقات ممکن است به دلایل مختلف، پرداخت‌ها به موقع انجام نشوند و شخص بدهکار از بازپرداخت به موقع دین، خودداری کند. در این حالت، شخص طلبکار حق دارد تا خسارت تأخیر تأدیه را از بدهکار مطالبه کند. حالا می‌خواهیم ببینیم که خسارت تأخیر تأدیه دقیقاً چیست و از چه زمانی محاسبه میشود.
خسارت تأخیر تأدیه چیست؟
خسارت تأخیر تأدیه به زبان ساده، نوعی جبران مالی است که برای جبران ضررهای ناشی از دیرکرد پرداخت بدهی در نظر گرفته میشود. زمانی که بدهکار به تعهد مالی خود عمل نکند و بدهی را در زمان تعیین شده پرداخت نکند، قانون این امکان را به طلبکار می‌دهد که از بدهکار خسارت تأخیر تأدیه مطالبه کند. این خسارت در واقع هزینه‌ای است که بدهکار باید به دلیل تأخیر در انجام تعهدات خود بپردازد تا بخشی از کاهش ارزش پول یا فرصت‌های مالی از دست‌رفته‌ی طلبکار جبران شود.
شرایط مطالبه خسارت تأخیر تأدیه
برای اینکه طلبکار بتواند خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه کند، شرایط مشخصی باید فراهم باشد. این شرایط عبارتند از:
1. موضوع دین، وجه رایج باشد: یعنی بدهی باید به صورت پول ملی (ریال) باشد. بنابراین، در مواردی که بدهی به صورت کالا، خدمات یا ارز خارجی است، خسارت تأخیر تأدیه قابل مطالبه نیست.
2. مطالبه دین توسط طلبکار: طلبکار باید به‌طور رسمی طلب خود را از بدهکار درخواست کرده باشد. این مطالبه می‌تواند از طریق ارسال اظهارنامه رسمی یا طرح دعوی در دادگاه صورت گیرد. در برخی موارد خاص مانند چک، مهریه و اسناد رسمی لازم‌الاجرا، خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید سند محاسبه میشود و نیازی به مطالبه جداگانه نیست.
3. تمکن مالی بدهکار: بدهکار باید توانایی مالی برای پرداخت بدهی را داشته باشد. اگر بدهکار به دلیل عدم تمکن مالی قادر به پرداخت نباشد، خسارت تأخیر تأدیه به او تعلق نمی‌گیرد.
4. امتناع بدهکار از پرداخت با وجود تمکن مالی: بدهکار با وجود داشتن توانایی مالی، از پرداخت بدهی خودداری کرده باشد. در این صورت، طلبکار می‌تواند خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه کند.
5. تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه: در صورتی که از زمان سررسید بدهی تا زمان پرداخت، شاخص قیمت‌ها به‌طور قابل توجهی افزایش یافته باشد، خسارت تأخیر تأدیه قابل مطالبه است. این شاخص‌ها توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌شوند.
خسارت تأخیر تأدیه با چه فرمولی محاسبه میشود؟
برای محاسبه خسارت تأخیر تأدیه، از روش‌های مختلفی استفاده میشود که به عوامل مختلفی مثل نوع بدهی، شرایط اقتصادی و مفاد قرارداد بستگی دارد. رایج‌ترین روش‌ها استفاده از نرخ تورم یا نرخ بهره بانکی است. در ادامه به توضیح فرمول و نحوه محاسبه این دو روش می‌پردازیم:
روش محاسبه بر اساس نرخ تورم
در این روش، مبلغ اصلی بدهی با توجه به نرخ تورم در طول زمان تعدیل میشود. یعنی ارزش بدهی اصلی به گونه‌ای محاسبه میشود که کاهش قدرت خرید پول را در طول زمان جبران کند. برای این کار، شاخص تورم در زمان تسویه و شاخص تورم در زمان سررسید بدهی در نظر گرفته میشود.
فرمول:
مبلغ بدهی اصلی * نسبت شاخص تورم زمان تسویه به شاخص تورم زمان سررسید
به بیان ساده، این روش از شاخص‌های تور می استفاده می‌کند که معمولاً توسط بانک مرکزی یا مراکز رسمی آماری منتشر می‌شوند. این شاخص‌ها میزان افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید پول را در طول زمان نشان می‌دهند. این محاسبه کمک می‌کند که ارزش واقعی بدهی حفظ شود و طلبکار دچار زیان نشود.
روش محاسبه بر اساس نرخ بهره بانکی
در این روش، مبلغ بدهی اصلی با در نظر گرفتن نرخ سود بانکی تعدیل میشود. نرخ بهره بانکی به عنوان یک معیار قابل اندازه‌گیری برای جبران تأخیر در پرداخت بدهی استفاده میشود. در این حالت، تعداد سال‌های تأخیر و نرخ بهره سالانه تعیین شده به کار می‌روند.
فرمول:
مبلغ بدهی اصلی * 1 + علاوه نرخ بهره سالانه، به توان تعداد سال‌های تأخیر
این روش بیشتر در شرایطی به کار می‌رود که نرخ تورم در دسترس نباشد یا به دلیل توافق دو طرف یا مفاد قرارداد، استفاده از نرخ بهره بانکی مدنظر باشد. به عبارت دیگر، این روش افزایش سود بانکی در طول زمان را برای جبران ضرر ناشی از تأخیر در پرداخت به کار می‌گیرد.
خسارت تأخیر تأدیه از چه زمانی محاسبه میشود؟
این سوال شاید اصلی‌ترین بخش موضوع باشد. معمولاً تاریخ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه از زمانی آغاز میشود که موعد مقرر برای پرداخت بدهی گذشته و بدهکار همچنان اقدام به پرداخت نکرده باشد. برای مثال، اگر موعد پرداخت یک ماه پیش بوده و بدهکار هنوز پرداختی انجام نداده، محاسبه خسارت از همان تاریخ تا روز تسویه کامل محاسبه میشود.
برای محاسبه خسارت تأخیر تأدیه از چه نوع شاخصی باید استفاده شود؟
برای تعیین میزان خسارت تأخیر تأدیه معمولاً از شاخص نرخ تورم استفاده میشود. این شاخص کمک می‌کند تا ارزش واقعی پول حفظ شود و طلبکار متحمل ضرر بیشتری نشود. انتخاب شاخص مناسب به دلیل تغییرات اقتصادی می‌تواند از ضررهای ناشی از تأخیر جلوگیری کند و ارزش دین را تا روز پرداخت حفظ کند.
آیا محاسبه خسارت تأخیر تأدیه “به نرخ روز” عبارت صحیحی است؟
عبارت «به نرخ روز» یکی از مواردی به حساب می‌آید که ممکن است برای محاسبه خسارت تأخیر به‌کار برود، اما باید دقت کرد که نرخ روز بسته به نوع دین و شرایط موجود، ممکن است دارای تعاریف مختلفی باشد. معمولاً نرخ تورم یا نرخ بهره بانکی به‌عنوان معیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عبارت در قوانین تعریف دقیقی ندارد و نیاز به تحلیل دقیق‌تری دارد.
معافیت از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه
در برخی شرایط ممکن است بدهکار از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه معاف شود. این معافیت‌ها شامل مواردی مثل وقوع بلایای طبیعی، شرایط فورس ماژور (نیروی قهریه) و یا توافق دو طرف برای بخشش خسارت می‌شوند.
دریافت مشاوره تخصصی از ما
اگر در این زمینه نیاز به راهنمایی بیشتری دارید یا می‌خواهید از خدمات مشاوره تخصصی در این زمینه استفاده کنید، می‌توانید با مشاوران حقوقی ما تماس بگیرید. تیم ما آماده است تا شما را در تمامی مراحل مربوط به خسارت تأخیر تأدیه و سایر مسائل حقوقی یاری دهد و همراهی کند.
