آیا شوهر میتواند مانع کار کردن همسر خود شود؟ این سؤال برای خیلی‌ها تعجب برانگیز است، در واقع قانون برای این سوال پاسخ مشخصی دارد: گاهی اوقات بله و گاهی اوقات هم خیر. به طور کلی شوهر در شرایط خاصی می تواند مانع کار کردن همسر خود شود، مثلاً وقتی شغل زن به خانواده آسیب می‌زند، با شأن اجتماعی‌اش ناسازگار است یا باعث لطمه به اعتبار همسر می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با قانون منع اشتغال زوجه توسط همسر، با ما همراه باشید.
آیا از نظر قانون زوجه میتواند پس از ازدواج مشغول به کار شود؟
اصل بر این است که بله. قانون اساسی ایران در اصل ۲۸ به صراحت بیان می‌کند که هر فرد – چه زن چه مرد – حق انتخاب شغل را دارد، مشروط بر اینکه آن شغل با اسلام، مصالح عمومی یا حقوق دیگران در تضاد نباشد. یعنی به‌صورت کلی، زن حق اشتغال دارد. همچنین ماده ۹ قانون کار، تبعیض جنسیتی را در حوزه اشتغال ممنوع کرده و بر حق برابر زن و مرد برای دستیابی به مشاغل تأکید دارد. بنابراین در چارچوب قوانین مادر، هیچ چیزی مانع از اشتغال زوجه نمی‌شود.
آیا زوج میتواند مانع اشتغال همسر خود شود؟
ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی می‌گویید: «شوهر میتواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد، منع کند.» توجه کنید، قانون‌گذار صحبت از حق مطلق منع اشتغال نکرده است، بلکه سه شرط بسیار خاص برای این منع در نظر گرفته:
۱. مغایرت شغل زن با مصالح خانوادگی؛
۲. مغایرت شغل با حیثیت زن؛
۳. مغایرت شغل با حیثیت مرد.
یعنی اگر هیچ‌کدام از این سه مورد صدق نکند، امکان منع اشتغال زوجه توسط همسر وجود ندارد. این بسیار مهم است، چون بعضی‌ها به اشتباه فکر می‌کنند با ازدواج، اختیار تمام و کمالی بر زندگی شغلی همسر پیدا می‌کنند.
در چه شرایطی مرد میتواند زن را از اشتغال به کار منع کند؟
اکنون بیایید شرایط منع اشتغال زوجه توسط همسر را بررسی کنیم:
مغایرت با مصالح خانوادگی
فرض کنید شغل زن به گونه‌ای است که دائماً در شب کار می‌کند و در تربیت فرزند یا مدیریت خانه خلل ایجاد می‌شود. یا مثلاً آن‌قدر زمان‌بر و پراسترس است که بنیان عاطفی خانواده را سست می‌کند. در این صورت ممکن است قاضی، با استناد به مواد ۱۱۰۴ و ۱۱۶۸ قانون مدنی (که درباره همکاری زوجین در اداره خانواده و تربیت فرزندان است)، رأی به منع اشتغال بدهد.
مغایرت با حیثیت زن
مغایرت با حیثیت زن موردی است که خیلی به محیط اجتماعی بستگی دارد. اگر شغلی در جامعه خاصی ناپسند تلقی شود یا شأن اجتماعی زن را زیر سؤال ببرد، قاضی با منع آن موافقت می‌کند. برای مثال اگر زن در محیطی مشغول به کار باشد که به شدت مورد انتقاد عمومی قرار دارد، این موضوع میتواند زمینه‌ای برای ممنوعیت باشد.
مغایرت با حیثیت مرد؛ شرایط منع اشتغال زوجه توسط همسر
اگر شغل زن به گونه‌ای باشد که موقعیت اجتماعی یا شغلی مرد را خدشه‌دار کند – مثلاً مرد یک استاد دانشگاه است و زن در محیطی پر از حاشیه مشغول به فعالیت است که باعث بی‌اعتباری اجتماعی او می‌شود – این امکان برای مرد وجود دارد که درخواست منع اشتغال دهد.
آیا زن میتواند به حکم منع حق اشتغال خود اعتراض کند؟
قطعاً. اگر دادگاه رأی به منع اشتغال بدهد، زن این حق را دارد که ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، به رأی صادرشده اعتراض کند. این اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان رسیدگی می‌شود. در بسیاری از موارد آرای اولیه به دلیل نبود شواهد کافی یا تفسیر اشتباه قانون، در مرحله تجدیدنظر نقض شده‌اند.
یکی از آرای جالب در این زمینه مربوط به دادگاه تجدیدنظر استان فارس در سال ۱۴۰۱ بود؛ مرد ادعا کرده بود که اشتغال زن به عنوان مدرس دانشگاه باعث لطمه به جایگاه اجتماعی او می‌شود. اما دادگاه تشخیص داد این ادعا فاقد مبنای واقعی است و نه تنها حیثیت مرد حفظ شده، بلکه زن نیز در شغلی شریف و علمی فعالیت دارد. بدین ترتیب حکم اولیه نقض شد.
ادامه کار در صورت صدور حکم منع اشتغال برای زوجه چه عواقبی دارد؟
اگر دادگاه حکم منع اشتغال زوجه توسط همسر را بدهد و ایشان همچنان به کار خود ادامه دهد، با عواقب قانونی روبه‌رو می‌شود. از جمله این که مرد میتواند این رفتار را مصداق عدم تمکین بداند و برای قطع نفقه اقدام کند. البته در این شرایط، خانم نیز میتواند ادله‌ی خودش را برای ادامه اشتغال ارائه کند؛ مثلاً اثبات اینکه شغلش با شرایط ذکر شده در ماده ۱۱۱۷ مغایرت ندارد یا قبلاً شرط اشتغال را ضمن عقد ازدواج ثبت کرده است.
مرجع صالح به رسیدگی در خصوص منع اشتغال زن
مرجع رسیدگی به این موضوع، دادگاه خانواده است. مرد باید دادخواست رسمی را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند و مدارک و دلایل خود را ارائه دهد. دادگاه سپس با دعوت از طرفین، بررسی دلایل، شهادت شهود، استعلام از مراکز رسمی و حتی در صورت لزوم معاینه روان‌شناسی خانوادگی، به صدور حکم اقدام می‌کند.
شرط ضمن عقد چه تاثیری دارد؟
نکته بسیار مهمی که بسیاری از زنان به آن توجه نمی‌کنند، ثبت شرط اشتغال در عقدنامه است. اگر زوجه در هنگام عقد ازدواج شرط کرده باشد که اجازه اشتغال دارد، مرد دیگر به‌راحتی نمی‌تواند مانع او شود. حتی اگر یکی از شرایط ماده ۱۱۱۷ را مطرح کند، باید با مدارک قوی و دلیل‌های مشخص این ادعا را اثبات کند.
جمع‌بندی؛ قانون یا کنترل؟
بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ اشتغال زنان در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۸.۴ درصد بوده است. این عدد نشان می‌دهد که با وجود همه چالش‌ها، بخش بزرگی از زنان ایرانی در بازار کار حضور دارند. از سوی دیگر طبق گزارش معاونت اجتماعی قوه قضائیه، پرونده‌های مربوط به منع اشتغال زوجه تنها حدود ۲ درصد از کل پرونده‌های خانواده را تشکیل می‌دهند.
ماده ۱۱۱۷ برای منع اشتغال زوجه توسط همسر، نه برای سلب حق زن، بلکه برای حفظ ساختار خانواده در شرایط خاص نوشته شده. باید یاد بگیریم چطور از قانون، برای ساختن استفاده کنیم، نه برای محدود کردن.
اگر درگیر چنین شرایطی هستید که همسرتان با ادامه شغل‌تان مخالفت می‌کند یا خودتان به عنوان مرد فکر می‌کنید شغل همسرتان به زندگی خانوادگی لطمه زده، حتماً قبل از هر تصمیمی، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید. ما در همین موضوع، کنار شما هستیم تا شفاف، کاربردی و بدون پیچیدگی، مسیر قانونی درست را نشانتان بدهیم.
