آزادی مشروط یکی از قوانین حقوقی است که به محکومان به حبس فرصت می‌دهد تا قبل از پایان دوره محکومیت خود، از زندان آزاد شوند. آزادی مشروط یک امتیاز است و نه یک حق، و دادگاه‌ها درمورد صدور آن اختیار دارند.
در این مقاله قصد داریم به شما توضیح دهیم که آزادی مشروط چیست، چه کسانی می توانند از آن بهره ببرند، چه شرایطی برای اعطای آن وجود دارد، چگونه می توان آزادی مشروط را درخواست کرد و چه عواقبی در صورت لغو آن پیش خواهد آمد. این مقاله براساس قوانین جاری جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.
آزادی مشروط چیست؟
آزادی مشروط به معنای تعلیق اجرای بخشی از مجازات حبس است که به شرط رعایت قوانین و مقررات توسط محکوم صادر می‌شود. به عبارت دیگر، زمانی که دادگاه به یک فرد حکم حبس بدهد، ممکن است تصمیم بگیرد که بخشی از حبس را به صورت مشروط تعلیق کند و فقط بخش دیگر را اجرا کند.
در این صورت، فرد محکوم باید شرایط خاصی را رعایت کند و در صورت نقض آنها، بخش تعلیق شده حبس را نیز اجرا خواهد کرد. بنابراین، آزادی مشروط، فرصتی است که به محکومان به حبس داده می‌شود تا چنانچه در طول مدتی که دادگاه تعیین می‌کند از خود رفتاری پسندیده نشان دهند و دستورهای دادگاه را اجرا کنند، از آزادی مطلق برخوردار شوند.
آزادی مشروط مربوط به کدامین مجازات‌ها است؟
براساس قانون آزادی مشروط در مورد مجازات‌های سالب آزادی اعم از حبس ابد و موقت کاربرد دارد. یعنی آزادی مشروط فقط در خصوص حکم حبس قابل صدور است و در خصوص سایر مجازات‌های تبعید، جلب، تحت نظارت، جزای نقدی، تعزیرات و قصاص قابل اعمال نیست.
همچنین، آزادی مشروط فقط در خصوص جرائم عمد و قصد نامحسوس قابل صدور است و در خصوص جرائم قصد و جنایات علیه نظام قابل صدور نیست. درواقع، آزادی مشروط فقط در صورت حکم حبس تعزیری (که به جرائم کم‌خطر و کم‌تأثیر منسوب است) و حبس تأديبی (که به جرائم خفيف منسوب است) قابل اعمال بوده و در صورت حکم حبس انفصالی (که به جرائم سنگين منسوب است) قابل اعمال نيست.
شرایط اعطای آزادی مشروط
برای اینکه یک فرد بتواند آزادی مشروط را درخواست کند، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- حکم حبس تعزیری یا تأديبي باشد. حکم حبس او به دلیل جرائم عمد و قصد نامحسوس باشد.
- حکم حبس او بین ۶ تا ۱۰ سال باشد.
- حکم نهایي و قطعي باشد.
- بخشي از حكم را که برای دریافت آزادی مشروط الزامی است در زندان سپري كرده باشد. (برای حبس تأديبي حداقل یک چهارم، برای حبس تعزیري حداقل یک سوم)
- سابقه جرائم سنگین نظیر قتل عمد، اختلاس، رشوه، تجاوز به عنف و … نداشته باشد.
- تضمین کند که در دوره آزادی مشروط از انجام جرائم جدید پرهیز خواهد کرد و قوانین و مقررات را رعایت خواهد کرد.
- فرد محکوم در زمان اجرای بخش الزامی حبس خود، رفتار خوبی داشته باشد و از ارتکاب جرائم جدید خودداری کند.
- فرد محکوم از نظر شورای عالی امنیت ملی و یا سازمان اطلاعات و امنیت ملی مانعی برای دریافت آزادی مشروط نداشته باشد.
ضمن اینکه فرد محکوم باید وثیقه مناسب ارائه کند تا بتواند از شرایط آزادی مشروط بهره‌مند گردد. درواقع، فرد محکوم از پرداخت دیه، کفاره، تعویض خسارت و سایر مطالبات قانونی مربوط به جرم خود برخوردار باشد.
مراحل اخذ آزادی مشروط
برای اینکه یک فرد بتواند آزادی مشروط را دریافت کند، باید مراحل زیر را طی کند:
۱-فرد محکوم باید پس از اجرای بخش الزامی حبس خود، درخواست خود را به دادگاه صادر کننده حکم تقدیم کند.
۲-دادگاه درخواست را بررسی کند، آن را به شورای عالی قضایی (سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور) ارسال کند و نظرات مقامات زندان، شورای حل اختلاف و دادستان را دریافت کند.
۳-شورای عالی قضایی باید پس از دریافت نظر شورای عالی امنیت ملی و یا سازمان اطلاعات و امنیت ملی، درخواست فرد را با توجه به شرایط قانونی و علل حکم، بپذیرد یا رد کند. سپس باید نظر خود را به دادگاه تجدید نظر استان و دادگاه صادر کننده حکم اعلام کند.
۴-دادگاه صادر کننده حکم باید نظر شورای عالی قضایی را به فرد محکوم ابلاغ کند. در صورت پذیرش، مدت و شرایط آزادی مشروط را مشخص کند. در صورت رد، دلایل خود را بیان کند.
۵-شخص محکوم باید تعهدنامه ای را امضاء کند که در آن قبول می کند که در دوره آزادی مشروط قوانین و مقررات را رعایت کند و در صورت لغو آزادی مشروط، بخش باقیمانده از حبس را سپری کند.
۶-شخص محکوم باید با گذراندن دوره آموزش قانون شناسي و اخلاقي، آمادگي خود را برای بازگشت به جامعه نشان دهد.
۷-شخص محکوم باید با پرداخت وثيقه يا تضمين شخصي يا تضمين سازماني، اطمينان دادگاه را جلب كند كه در دوره آزادي مشروط فرار نخواهد كرد.
مدت زمان آزادی مشروط
یکی از سوالات متداول اغلب افرادی که گرفتار حبس هستند، مدت زمان آزادی مشروط است. بهتر است بدانید مدت زمان آزادی مشروط به مدت باقیمانده از حبس بستگی دارد. یعنی حتما باید مدتی مشخص از زمان حبس گذشته باشد.
قاضی برای کسانی که حکم حبس آنها بیشتر از 10 سال است بعد از گذشتن نصف حبس و در موارد دیگر بعد از گذشت یک سوم از زمان حبس حکم آزادی مشروط صادر می‌کند. با اینکه قاضی این اختیار را دارد که مدت زمان آزادی مشروط را تغییر دهد، اما مدت آزادی نباید کمتر از یک سال یا بیشتر از 5 سال باشد.
موارد ممنوعیت صدور حکم آزادی مشروط
شرایطی که محکومان اجازه استفاده از آزادی مشروط ندارند شامل موارد زیر است:
- تبعید و اقامت اجباری
- بازداشت بذل از جزای نقدی
- محکومیت به حبس به دلیل عدم رعایت مفاد مجازات تکمیلی
- محکومانی که در زمان آزادی مشروط مرتکب جرم تعزیری می‌شوند.
لغو آزادی مشروط
آزادی مشروط چنانچه به شکل صحيح صادر شده باشد، قابل لغو نيست. با اين حال، آزادی مشروط یک فرصت است که به شخص محکوم داده می‌شود تا با تلاش و تغییر رفتار، جبران مافات کند. اما اگر شخص محکوم از این فرصت سوء استفاده کند و در دوره آزادی مشروط، قوانین و شرایط را نقض کند، آزادی مشروط لغو خواهد شد. به‌طور کلی لغو آزادی مشروط می تواند به دلایل زیر صورت گیرد:
مرتکب شدن جرم جدید
اگر محکوم پس از آزادی مشروط مرتکب جرم جدیدی شود، آزادی مشروط وی لغو خواهد شد. جرم جدید می تواند هر نوع جرمی باشد، اعم از جرایم عمدی و غیرعمدی، جرایم علیه اشخاص و اموال، و جرایم علیه امنیت کشور.
عدم تبعیت از دستورات دادگاه
اگر محکوم از دستورات دادگاه تبعیت نکند، آزادی مشروط وی لغو خواهد شد. دستورات دادگاه می تواند شامل مواردی مانند حضور در جلسات مشاوره و مددکاری، ترک اعتیاد، و یافتن شغل باشد.
عدم ارائه وثیقه
اگر محکوم وثیقه خود را به دادگاه ارائه ندهد، آزادی مشروط وی لغو خواهد شد. وثیقه معمولا مبلغی است که محکوم باید به دادگاه پرداخت کند تا در صورت لغو آزادی مشروط، آن را به عنوان سپرده به دادگاه بازگرداند.
در صورت لغو آزادی مشروط، محکوم باید بقیه مدت محکومیت خود را در زندان تحمل کند. همچنین لغو آزادی مشروط آثار زیر را به دنبال دارد:
- محکوم باید بقیه مدت محکومیت خود را در زندان تحمل کند.
- محکوم نمی تواند در مدت باقی مانده از محکومیت خود، از آزادی مشروط مجدد استفاده کند.
- محکوم ممکن است مشمول مجازات‌های تبعی مانند منع از اقامت در یک محل یا اشتغال به یک شغل خاص شود.
باید اضافه کرد که، لغو آزادی مشروط یک تصمیم قضایی است و محکوم می تواند نسبت به آن اعتراض کند. درنتیجه محکوم باید از حقوق خود در جریان رسیدگی به اعتراض به قرار لغو آزادی مشروط آگاه باشد. همچنین درصورت لزوم، محکوم می تواند با کمک وکیل، از حقوق خود در این زمینه دفاع کند.
نتیجه‌گیری
درنتیجه آزادی مشروط یک فرصت ارزشمند برای محکومان به حبس است که می تواند به آنها کمک کند تا پس از آزادی از زندان، زندگی سالم و شرافتمندانه‌ای داشته باشند. محکومین واجد شرایط می‌توانند برای بهره‌مندی از این فرصت و استفاده از حقوق خود، از راهنمایی‌ها و کمک وکلای متخصص و حرفه‌ای در این زمینه کمک بگیرند.
قانون راجع به آزادی مشروط زندانیان
مطابق قانون دادگاه در مدت زمان حکم آزادی مشروط زندانیان این اختیار را دارد که با توجه به اوضاع و شرایط وقوع جرم و خصوصیات روانی محکوم در مدت زمان آزادی، وی را ملزم به رعایت دستورالعمل‌های قرار تعویق نماید. بر این اساس دادگاه می‌تواند آثار عدم تبعیت از دستورات و ارتکاب جرم جدید را در حکم آزادی مشرط قید نماید تا بعدا محکوم از موارد ذکر شده اظهار بی‌اطلاعی نکند.
مطابق ماده 61 قانون مجازات اسلامی در صورتی که محکوم طی مدت زمان آزادی بدون اجازه از دستورهای دادگاه تبعیت نکند به مدت 1 تا 2 سال به مدت حبس اضافه می‌شود. اما در مواردی که جرم را تکرار کند یا جرمی عمدی با مجازات حد، قصاص، دیه و تعزیر مرتکب شود، علاوه بر محکومیت جرم جدید باید باقیمانده محکومیت را هم بگذراند. اما اگر محکوم مرتکب هیچ کدام از این موارد نشود، می‌تواند حکم آزادی قطعی بگیرد.
