طلاق توافقی سریع‌ترین و کم‌تنش‌ترین راه برای پایان دادن به زندگی مشترک است. اساس این نوع طلاق بر توافق کامل زوجین استوار است و به همین دلیل، سؤال کلیدی برای بسیاری از زنان این است که در طلاق توافقی چه چیزهایی به زن تعلق می‌گیرد؟ و حقوق زن در طلاق توافقی چیست؟
برخلاف طلاق یک‌طرفه که حقوق زن به صورت قهری توسط دادگاه تعیین می‌شود، در طلاق توافقی تمامی حقوق مالی و غیرمالی زوجه، از جمله مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، نصف اموال و حق حضانت فرزند، باید مورد مذاکره قرار گرفته و در قالب یک سند رسمی توافق شوند. در واقع در این نوع طلاق، حق زن چیزی نیست جز آنچه که در نهایت بر سر آن با همسر خود به توافق رسیده باشد. این مقاله جامع به صورت کامل و بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، به تشریح تمامی حقوق مالی و غیرمالی زوجه در طلاق توافقی می‌پردازد.
مهم‌ترین نکته‌ای که باید در مورد طلاق توافقی بدانید چیست؟
مهم‌ترین نکته‌ای که باید در مورد طلاق توافقی بدانید، این است که برخلاف تصور رایج، در این نوع طلاق، دادگاه میزان حقوق زن را تعیین نمی‌کند؛ بلکه نقش قاضی تنها تأیید توافقات صورت‌گرفته میان زوجین است.
- مبنای توافق: طلاق توافقی بر مبنای بذل و مصالحه شکل می‌گیرد. “بذل” یعنی زن با بخشیدن کل یا بخشی از حقوق مالی خود (مانند مهریه)، رضایت شوهر برای طلاق را جلب می‌کند.
- اهرم فشار قانونی: زن در این فرآیند، از حقوق قانونی خود به عنوان یک اهرم فشار برای رسیدن به توافق استفاده می‌کند. هر آنچه که زن در نهایت به دست می‌آورد، نتیجه نهایی مذاکره و توافق او با همسرش است.
- اهمیت وکیل طلاق توافقی: حضور وکیل طلاق توافقی برای زن بسیار حیاتی است، چرا که وکیل با آگاهی از حداکثر حقوق قانونی زوجه، مانع از تضییع حق او در مقابل همسر می‌شود و بهترین شرایط توافق را تأمین می‌کند.
حقوق مالی کلیدی زن در طلاق توافقی
حقوق مالی زن در طلاق توافقی شامل چهار ستون اصلی است که هر کدام باید به صورت شفاف در توافق‌نامه ذکر شوند. در صورت عدم توافق، زن از آن حق محروم خواهد شد.
۱. مهریه (Mahr): تعیین تکلیف کامل مهریه
مهریه مهم‌ترین حق مالی زن است و نحوه تعیین تکلیف آن، اغلب تعیین‌کننده مسیر طلاق توافقی است. مهریه چیزی است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می‌شود و هیچ‌گاه از بین نمی‌رود، حتی اگر زن به دلایلی مانند تمکین نکردن مستحق نفقه نباشد.
- مهریه قابل مطالبه: در حالت عادی و در صورت طلاق از سوی مرد، زن مستحق دریافت تمام و کمال مهریه است.
- بذل مهریه در طلاق توافقی: در طلاق توافقی، زن برای جلب رضایت شوهر به طلاق، معمولاً باید بخشی از مهریه خود را به مرد ببخشد (بذل مهریه). این بذل می‌تواند از یک سکه تا تمامی مهریه باشد. توافق بر سر میزان مهریه بخشیده شده باید به صورت شفاف در دادنامه قید شود.
- باقیمانده مهریه: اگر زن بخشی از مهریه را ببخشد، می‌تواند مابقی آن را به صورت نقد یا قسطی مطالبه کند. توافق بر سر نحوه پرداخت باقیمانده مهریه باید در صورت‌جلسه طلاق ذکر شود.
۲. نفقه ایام زوجیت (Nafaqah): تعیین نفقه معوقه
نفقه حق زن در طول زندگی مشترک و به شرط تمکین است. در طلاق توافقی، تنها نفقه معوقه (نفقه پرداخت نشده گذشته) قابل مطالبه است.
- شرط استحقاق: زن باید اثبات کند که در گذشته تمکین کامل داشته و مرد نفقه او را پرداخت نکرده است. اگر زن در طول مدت عدم تمکین (مثلاً در دوران قهر) از مرد جدا زندگی کرده باشد، نفقه به او تعلق نمی‌گیرد.
- توافق بر سر میزان: مبلغ نهایی نفقه معوقه نیز مانند سایر حقوق، باید در توافق‌نامه نهایی مشخص شود و زن ممکن است برای تسریع کار، بخشی از این حق را نیز ببخشد.
۳. اجرت‌المثل ایام زناشویی (Compensation for services)
اجرت‌المثل به معنای دریافت دستمزد در ازای کارهایی است که زن در خانه شوهر انجام داده، اما وظیفه شرعی او نبوده است (مانند آشپزی، نظافت، و شست‌وشو).
- شرط تعلق: اجرت‌المثل تنها زمانی به زن تعلق می‌گیرد که طلاق به درخواست مرد نباشد، طلاق ناشی از سوء رفتار زن نباشد و کارهایی که زن انجام داده به قصد تبرع (رایگان) نباشد.
- مصالحه در توافقی: در طلاق توافقی، زن می‌تواند به طور صریح درخواست کند که مبلغی به عنوان اجرت‌المثل در نظر گرفته شود. این مبلغ معمولاً توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می‌شود، اما در توافقات طرفین می‌توانند بر مبلغی خاص توافق کنند.
۴. نحله (Nahleh): هدیه‌ای از طرف مرد
نحله مبلغی است که در صورت عدم تعلق اجرت‌المثل، و زمانی که طلاق به درخواست مرد است، توسط دادگاه برای دلجویی از زن تعیین می‌شود.
- تفاوت با توافقی: در طلاق توافقی معمولاً طرفین بر سر مبلغی واحد توافق می‌کنند و ممکن است این مبلغ ترکیبی از اجرت‌المثل و نحله باشد تا پیچیدگی‌های حقوقی کاهش یابد. این مبلغ به طور کامل در اختیار مصالحه زوجین است.
حقوق غیرمالی و مشترک زن در طلاق توافقی
علاوه بر حقوق مالی، مسائل مربوط به مسکن و فرزندان نیز باید در توافق‌نامه طلاق توافقی به صورت دقیق مشخص شوند.
۱. تعیین تکلیف جهیزیه (Dowry goods)
- حق مالکیت زن: تمامی اموال موجود در خانه که زن به عنوان جهیزیه با خود به خانه شوهر آورده است، مالکیت آن همچنان متعلق به زن است.
- شیوه استرداد: در طلاق توافقی باید در مورد نحوه و زمان استرداد جهیزیه توافق شود. زن می‌تواند تمامی جهیزیه یا بخشی از آن را استرداد کند یا حتی برای جلب رضایت مرد به طلاق، بخشی از جهیزیه را ببخشد. لیست جهیزیه و امضای مرد ذیل آن، ادله قوی برای اثبات مالکیت زن است.
۲. حق تصنیف اموال (تنصیف دارایی یا نصف اموال)
حق تنصیف اموال یا نصف دارایی، شرطی است که معمولاً در هنگام عقدنامه به امضای مرد می‌رسد و به زن این امکان را می‌دهد که تا نصف دارایی مرد را، به شرط کسب آن دارایی در طول زندگی مشترک و عدم تقصیر زن در طلاق، مطالبه کند.
- شرط تحقق: این حق تنها در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که در عقدنامه شرط شده باشد و طلاق به درخواست مرد باشد (که در طلاق توافقی صدق می‌کند، زیرا مرد نیز با طلاق موافق است).
- نحوه توافق: در طلاق توافقی، زن و مرد می‌توانند بر سر سهم مشخصی از اموال مشترک (مانند یک واحد آپارتمان یا خودرو) توافق کنند که این توافق جایگزین پیچیدگی‌های اثبات شرایط تنصیف اموال خواهد شد.
حقوق مربوط به فرزندان و حق مسکن
در صورت وجود فرزندان مشترک، حقوق مربوط به آن‌ها و مسئله مسکن باید به صورت مجزا مورد توافق قرار گیرد. این موارد به دلیل اهمیت مصلحت فرزند، توسط قاضی با دقت بیشتری بررسی می‌شوند.
۱. حضانت فرزندان (Child Custody)
- قانون اولیه: طبق قانون، حضانت تا سن هفت سالگی با مادر است و پس از آن با پدر، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد مصلحت فرزند ایجاب می‌کند که حضانت با شخص دیگری باشد.
- توافق در طلاق توافقی: زوجین در طلاق توافقی می‌توانند به صورت مشترک در مورد حضانت فرزند (حتی پس از هفت سالگی) و حق ملاقات طرف مقابل توافق کنند. این توافق به دلیل اهمیت مصلحت فرزند، با نظر کارشناس و قاضی نهایی می‌شود.
۲. نفقه فرزندان و تأمین مسکن (Child Support and Housing)
- مسئولیت پدر: مسئولیت پرداخت نفقه فرزندان (که شامل حق مسکن نیز می‌شود) به صورت قانونی تا سن بلوغ و حتی پس از آن در صورت ادامه تحصیل، بر عهده پدر است. حضانت فرزند با مادر، نافی این مسئولیت قانونی نیست.
- تعیین مبلغ: در طلاق توافقی، طرفین می‌توانند بر سر میزان نفقه فرزند و نحوه پرداخت آن توافق کنند. اگر مبلغ مورد توافق پایین‌تر از شأن فرزند باشد، قاضی می‌تواند آن را تعدیل کند.
- حق مسکن: حق مسکن برای زن به صورت جداگانه وجود ندارد، مگر اینکه به صورت شرط ضمن عقد درآمده باشد. اما مسکن برای فرزندان جزئی از نفقه است و مرد موظف به تأمین آن است. زوجین می‌توانند توافق کنند که پدر مبلغی را برای تأمین مسکن فرزند به مادر بپردازد یا مسکنی را برای مدت مشخصی در اختیار فرزند و مادر قرار دهد.
جمع‌بندی:
در طلاق توافقی چه چیزهایی به زن تعلق می‌گیرد؟ به دست آوردن حقوق مالی و غیرمالی زوجه در طلاق توافقی بستگی به میزان آگاهی و قدرت مذاکره وکیل زن دارد. حقوقی مانند مهریه، نفقه معوقه، اجرت‌المثل، حق تنصیف اموال، و جهیزیه همگی پتانسیل‌های حقوقی زن هستند. با این حال، در طلاق توافقی، زن برای رسیدن به هدف اصلی (طلاق سریع)، معمولاً باید درصدی از این حقوق را ببخشد یا با شرایط خاصی مصالحه کند. بهره‌مندی از خدمات یک وکیل طلاق توافقی خوب، نه تنها فرآیند را تسریع می‌بخشد، بلکه تضمین می‌کند که زن از موضع قدرت مذاکره کرده و حقوق قانونی او به بهترین نحو ممکن در سند نهایی طلاق تأمین شود تا از هرگونه دعوای حقوقی آتی جلوگیری گردد.
