مهریه به عنوان یک حق مالی و شرعی، یکی از مهمترین تعهدات مالی در ازدواج دائم در قوانین ایران است. در سالهای اخیر، بحث در مورد مالیات بر مهریه در ایران به دلیل تغییرات قانونی و شفافسازیهای مالیاتی، به یکی از دغدغههای اصلی زوجین و وکلا تبدیل شده است.
این ابهام وجود دارد که آیا مهریه، به عنوان یک انتقال دارایی، مشمول مالیات میشود و اگر بله، شرایط معافیت مالیاتی مهریه چیست و جدیدترین قانون مالیات مهریه چه چیزی را حکم میکند. هدف از این مقاله جامع، تشریح دقیق و مفصل جنبههای حقوقی و مالیاتی مهریه برای مخاطب عام است تا درک درستی از تعهدات مالیاتی در این خصوص حاصل شود.
مفهوم حقوقی مهریه و جایگاه آن در قانون مالیاتی
برای درک قانون مالیات مهریه، ابتدا باید ماهیت حقوقی مهریه را از منظر مالیاتی مشخص کرد. در نظام حقوقی ایران، مهریه یک تعهد مالی است که بر عهده مرد قرار میگیرد. در زمان پرداخت یا مطالبه، این انتقال دارایی از سوی زوج به زوجه صورت میگیرد و سؤال اساسی این است که آیا این انتقال مشمول مالیات بر درآمد یا مالیات بر انتقال دارایی (مانند مالیات بر ارث یا هبه) میشود؟
تعریف مالیاتی مهریه:
مهریه در واقع نوعی هبه یا عطیه بلاعوض از سوی زوج به زوجه تلقی میشود که در قانون مدنی مورد تأکید قرار گرفته است. طبق قوانین مالیاتی ایران، اصل مهریه مشمول مالیات بر درآمد نیست؛ زیرا به عنوان درآمد حاصل از کسب و کار یا خدمات تلقی نمیشود. با این حال، مالیات بر هبه (که تحت قوانین مالیاتهای مستقیم قرار میگیرد) شامل انتقال بلاعوض اموال به دیگران است. در اینجاست که معافیت مالیاتی مهریه اهمیت پیدا میکند. قانون، مهریه را به طور خاص از شمول کامل مالیات بر هبه خارج کرده است، اما برای مدیریت سوءاستفادههای مالیاتی، سقف و شرایطی برای این معافیت تعیین شده است که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
سقف معافیت مالیاتی مهریه:
مهمترین بخش در قانون مالیات مهریه، تعیین سقف و شرایطی است که انتقال دارایی بابت مهریه، کاملاً از مالیات بر انتقال معاف میشود. این سقف، برای جلوگیری از استفاده ابزاری از سند ازدواج برای انتقال اموال و فرار مالیاتی تعیین شده است.
سقف قانونی معافیت:
به طور سنتی و بر اساس قوانین مالیاتی، مهریه تا سقف معینی از مبلغ یا تعداد سکه، مشمول مالیات هبه نمیشود. تعیین دقیق این سقف به مصوبات و بخشنامههای سالانه سازمان امور مالیاتی بستگی دارد و ممکن است در طول زمان تغییر کرده باشد. به عنوان مثال، در برخی دورهها ممکن است انتقال مقداری مشخص از دارایی (نقدی یا معادل آن) بابت مهریه، از این مالیات معاف تلقی شده باشد.
آگاهی از جدیدترین قانون مالیات مهریه و سقف تعیین شده در زمان انتقال، برای هر دو طرف قرارداد ازدواج ضروری است. اگر ارزش مهریه از این سقف معافیت بیشتر باشد، مازاد بر آن مشمول نرخهای مالیاتی مربوط به هبه خواهد شد. هدف این قانون، حمایت از حقوق زوجه در دریافت مهریه متعارف و در عین حال جلوگیری از فرار مالیاتی از طریق ثبت مهریههای صوری و بسیار بالا است.
نحوه محاسبه مالیات مهریه:
اگر ارزش مهریه یا بخشی از آن از سقف تعیین شده برای معافیت مالیاتی مهریه عبور کند، نحوه محاسبه مالیات مهریه بر اساس نرخهای مالیات بر هبه (انتقال بلاعوض) صورت میگیرد. این نرخها تصاعدی بوده و به ارزش دارایی انتقال داده شده بستگی دارند.
نرخهای تصاعدی مالیات بر هبه و مسئولیت پرداخت آن:
نرخ مالیات بر هبه، بر اساس طبقه گیرنده دارایی (زوجه) متفاوت است. اگرچه در رابطه زوجین نرخهای خاصی ممکن است اعمال شود، اما به طور کلی، این نرخها برای مبالغ بالاتر، بیشتر میشوند.
- مراحل محاسبه: ابتدا ارزش کل مهریه (بر اساس قیمت روز اموال یا سکهها در زمان انتقال یا مطالبه) محاسبه میشود. سپس مبلغ معافیت از آن کسر میگردد. مالیات بر اساس نرخهای تصاعدی بر روی مبلغ باقیمانده اعمال خواهد شد.
- مسئول پرداخت: بر خلاف مالیات بر ارث که بر دارایی متوفی اعمال میشود، در مالیات بر هبه، معمولاً گیرنده دارایی (زوجه) مسئول پرداخت مالیات بر مازاد مهریه دریافتی است. این نکته کلیدی است که در بحث مالیات بر مهریه در ایران باید به آن توجه شود. البته، در عمل و در بسیاری از موارد مطالبه مهریه، به دلیل معافیتهای بالا و عدم پیگیریهای دقیق، این مالیات به طور گسترده وصول نمیشود.
انواع اموال در مهریه و اثر مالیاتی آنها
نوع دارایی که به عنوان مهریه تعیین میشود، میتواند بر نحوه ارزشگذاری و محاسبه مالیاتی آن تأثیر بگذارد.
سکه بهار آزادی و طلا:
هنگامی که مهریه به صورت سکه یا طلا تعیین میشود، ارزشگذاری آن برای محاسبه مالیات (در صورتی که از سقف معافیت فراتر رود) بر اساس قیمت روز سکه یا طلا در تاریخ انتقال یا مطالبه قطعی محاسبه میشود. نوسانات بازار طلا و سکه، میتواند تأثیر مستقیمی بر این ارزشگذاری و در نتیجه، بر مبلغ مشمول مالیات مازاد بر معافیت داشته باشد.
املاک و مستغلات:
اگر مهریه به صورت ملک یا سهمی از ملک تعیین شده باشد، فرآیند مالیاتی پیچیدهتر میشود. در این حالت، برای انتقال رسمی سند ملک به نام زوجه در دفترخانهها، باید مالیاتهای نقل و انتقال املاک (که شامل مالیات بر ارزش افزوده و سایر عوارض محلی است) نیز مد نظر قرار گیرد. اگرچه اصل مالیات بر هبه مهریه ممکن است معاف باشد، اما مالیاتهای عادی نقل و انتقال دارایی ملک معمولاً باید پرداخت شوند. این موضوع یکی از جنبههای فنی جدیدترین قانون مالیات مهریه در خصوص اموال غیرمنقول است.
جمعبندی حقوقی و نکات کلیدی برای عموم
درک درست از قانون مالیات مهریه برای عموم مردم و به ویژه زوجهای جوان، حیاتی است تا از برداشتهای نادرست و نگرانیهای بیاساس جلوگیری شود. مهریه ابزاری برای فرار مالیاتی نیست و معافیت یک امتیاز محدود است. برخلاف شایعات، هدف قانونگذار از وضع این مقررات، جلوگیری از فرار مالیاتی بوده است. تعیین مهریههای بسیار بالا با هدف انتقال داراییهای کلان به همسر و دور زدن مالیاتهای نقل و انتقال یا مالیات بر ارث، از طریق تعیین سقف معافیت، تحت کنترل قرار گرفته است.
به طور خلاصه، در رابطه با مالیات بر مهریه در ایران، عمده مهریههای عرفی (متعارف) مشمول مالیات نمیشوند. تنها مهریههای بسیار سنگین که ارزش آنها از سقف معافیت قانونی فراتر رود، مشمول مالیات بر هبه خواهند شد و مسئولیت پرداخت این مالیات بر عهده زوجه (گیرنده) است. آگاهی از این نکات و مشورت با یک وکیل یا مشاور مالیاتی، بهترین راهکار برای مدیریت صحیح تعهدات مالیاتی مرتبط با مهریه است.
